تفسیر هدایت جلد 15

نشويم).

نيازى به تأويل «ما فِي السَّماواتِ وَ الْأَرْضِ- آنچه در آسمانها و زمين است» نداريم كه آن را ناظر بر عاقل شماريم، زيرا چنين تأويلى مخالف ظاهر زبان عربى است كه «ما آنچه» را براى غير عاقل بكار مى‏برد، و وقتى تمام عالم هستى خداوند را تسبيح مى‏كند، تسبيح نكردن انسان تخلّفى است از پيمان تكوينى و فطرى او با پروردگار خود و استثنايى است خلاف قاعده از واقعيّت كاينات و بودنيها.

از مشكلات بشر اين است كه دلباخته طبيعت يا گوشه‏اى از آن مى‏شود و آن گاه آنچه در طبيعت است به عنوان «اله» مى‏گيرد (و خدا مى‏شمارد) و به صفات ظاهرى آن، از زينت و قوّت و زيبايى فريفته مى‏شود، در حالى كه اگر ژرف بدان بينديشد در مى‏يابد كه آن «چيز» نيز خود تسبيح گويى ديگر نسبت به پروردگار خويش است، پس چگونه سزاست كه آن را شريك پروردگارش گيرد؟ طبيعت، وقتى كسى بجاى خدا آن را بپرستد، رنج مى‏برد و آزار مى‏بيند. در اخبار آمده است از آن گاه كه مردمى كه سامرى ايشان را گمراه كرده بود، گاو را به پرستش گرفتند، گاوان سر به زير افكندند. و شايد از اين روست كه در پايان اين آيه كريمه عزّت (تسلّط) خدا و حكمت او خاطرنشان شده است.

«وَ هُوَ الْعَزِيزُ الْحَكِيمُ- و اوست عزيز حكيم.»

او چنين است، خواه آفريده تسبيحش كند يا او را تسبيح نكنند، او به ذات و بخودى خود عزيز و مسلّط است و تسبيح به عزّت (و تسلّط) او نمى‏افزايد، و حكيمى است كه حكمتش در نظامى دقيق جلوه‏گر است كه آفريدگان خود را بر اساس آن آفريده و حكمتش اقتضا كرده است، هم چنان كه اين حكمت در تدبير او در امور و شؤون گوناگون هويداست، و ذات سبحانش را نيازى به اعتراف و شناخت از جانب ما نسبت به حكمتش نيست، و اگر ما به خداوندى او معتقد باشيم اين دو صفت جز او به ديگرى تعلّق نمى‏گيرد، و شايد حكمتى كه در بيان اين دو صفت نهفته است اين باشد كه خداوند بودنيها را نه تنها به قوّت و نيروى خود بلكه به