داستان اعمش و ابوحنيفه - خاتمیت نسخه متنی

اسلامي و در درجه اول قرآن كريم براي تحقيق و مطالعه دارد به طوري كه هيچ دوره اي از دوره ها را نمي توان آخرين دوره مطالعه در قرآن به شمار آورد به گونه اي كه بشر بتواند ادعا بكند كه آنچه كه در اين كتاب بزرگ آسماني هست همه را كشف كرده و مجهولي از اين جهت باقي نگذاشته است . در جلسه گذشته مقداري در اين باره بحث كرديم كه اساسا در صدر اسلام و از زمان پيغمبر اكرم اين مطلب مورد توجه بوده است كه هر چه بر بشر بگذرد به حقايق اسلام و حقايق دين آشناتر مي شود ، يعني كسي گمان نكندمردمي كه در زمان پيغمبر بوده اند قرآن و سخن پيغمبر را يعني معني و عمق سخن پيغمبر و قرآن كريم را از مردمان بعدي بهتر مي فهميده اند و بيشتر به عمق آن پي مي برده اند . بر عكس ، رسول اكرم صريحا مي فرمود كساني كه بعدها خواهند آمد ممكن است معني و مقصودي را كه من از جمله هاي خودم دارم بهتر بفهمند ، و لهذا تشويق مي كرد تحت همين عنوان كه شما هر چه از من مي شنويد صحيح و درست ضبط بكنيد و براي آيندگان نقل بكنيد ، اي بسا كه آن كسي كه شما براي او نقل مي كنيد او از خود شما كه ناقل هستيد بهتر مقصود مرا بفهمد .

داستان اعمش و ابوحنيفه

حكايت معروفي است ، مي گويند : سليمان اعمش كه يكي از محدثين اهل تسنن است ، يك وقت مسأله اي را از يكي از فقهاء زمان خويش پرسيد . او جواب داد . از او پرسيد به چه دليل تو اين جواب را مي دهي و از كجا مي داني كه پاسخ مسأله چنين است ؟گفت به خاطر روايتي كه تو خودت نقل كرده اي از پيغمبر اكرم . از آن روايت اين مسأله نتيجه مي شود . وقتي استدلال كرد ، اعمش ديد درست مي گويد . باز اعمش يك مسأله ديگري از او پرسيد و او جواب داد . گفت اين را ديگر به چه دليل مي گوئي ؟ گفت به دليل روايت ديگري كه باز خود تو از پيغمبر اكرم روايت كردي ، از آن هم اين مطلب استنباط مي شود . اعمش وقتي فكر كرد و به استدلال او گوش كرد ديد اين را هم درست مي گويد.

بعد اين جمله را گفت : انتم الاطباء و نحن الصيادله ( 1 ) . گفت : مثل ما محدثين و شما اهل نظر مثل دوا فروش است با طبيب ، ما فقط مي توانيم داروها را تهيه كنيم و در اختيار شما بگذاريم اما طبابت و تشخيص اينكه اين دوا براي چه بيماري مفيد استو به چه مريضي بايد نسخه كرد كار شما است و من اعتراف مي كنم كه خودم كه ناقل اين احاديث هستم مثل تو نمي توانم معني و مفهوم اين احاديث را بفهمم و به موارد خودش تطبيق دهم ولي حالا كه تو توضيح مي دهي خوب مي فهمم . به هر حال وعده داديم كه امشب كه آخرين شبي استكه ما درباره اين موضوع بحث مي كنيم و اين بحث را ختم مي نمائيم ، درباره اين جهت صحبت بكنيم كه جريان تاريخي چه نشان مي دهد ؟ اين قرآن چهارده قرن است كه در دست دانشمندان ، علماء ، محققين از هر علم و فني بوده استو روي آن مطالعه و فكر و تدبر مي كرده اند چون خودش مردم را به تدبر دعوت كرده است : افلا يتدبرون القرآن ام علي قلوب اقفالها ( 2 ) . ملامت كرده است كساني كه در اين كتاب تدبر نكنند : كتاب انزلناه اليك مبارك ليدبروا آياته و ليتذكروا اولوا الالباب ( 3 ) .

1 - عيون اخبار الرضا ، چاپ سنگي ص 239 .

2 - سوره محمد ، آيه 24 .

3 - سوره ص ، آيه 29 .