خاتمیت نسخه متنی

سخن فخر رازي كه استنباطي است كه از قرآن كريم كرده است مبدأ فكر شد براي من كه آيا واقعا اصل هدايت در موجودات با اصل نظم در خلقت موجودات يك مطلب است يا دو مطلب ؟ فكر به اينجا رسيد كه اگر خلقت موجودات به اصطلاح فلسفي به صورت ماشين مي بود ،بير عليحده اي لازم نيست . مثلا اگر ساعتي را ساعتساز بسازد ، ديگر هر چه كه هست در ساختن اين ساعت است ، و كار منظم ساعت لازمه جبري ساعت است . وقتي كه ساعتي با اين نظم و تشكيلات به وجود آمد و ساخته شد ، ديگر نمي شود گفت كه در اينجا دو موضوع است : يكي اينكه ساعتي با نظم و دقت ساخته شده است و ديگر اينكه كارش را منظم مي كند ، زيرا اين كار يك چيز عليحده نيست بلكه لازمه نظم چنين ساختماني است . لازمه نظم ساختمان يك اتومبيل اينست كه اگر درست ساخته شده باشد و شما سويچ را بزنيد و اتومبيل سوخته داشته باشد و پا روي گاز بگذاريد و فرمان را در دست داشته باشيد ، آن اتومبيل كار خودش را انجام بدهد . آيا دنياي علم چه مي گويد ؟ آيا دنياي علم مي گويد اين كاري كه موجودات مي كنند
مخصوصا در عالم نباتات و حيوانات و انسان لازمه ساختمان مادي اين موجودات است ؟ يا يك نيرو و قدرت و چيز ديگري كه ما اصلا لفظي هم براي آن جز هدايت و رهبري نداريم ، يك امر ديگري در عين حال وجود دارد كه باز اين موجود ساخته شده را در كارش رهبري مي كند ؟
آن امر مرموز را اگر به خدا كه مدير و مدبر موجودات است نسبت دهيم نامش هدايت است ، و اگر به خود موجودات
نسبت دهيم نامش عشق و محبت و تسليم و اطاعت است . ثم استوي الي السماء و هي دخان فقال لها و للارض ائتيا طوعا او كرها قالتا اتينا طائعين ( 1 ) . بله همچو چيزي وجود دارد . اين نشان مي دهد كه منطق اين كتاب ، ما فوق منطق بشر است .

پس بي جهت نيست كه هي دعوت مي كند بشر را كه : افلا يتدبرون القرآن . خود فخر رازي كه اين مطلب را اينجا از زبان قرآن مي گويد ، من ياد ندارم ، كه در يك كتابش توانسته باشد دنبال اين مطلب را گرفته باشد.

آري كتاب انزلناه اليك مبارك ليدبروا آياته و ليتذكروا اولوا الالباب ( 2 ) . پس يكي از اركان ختم نبوت ، قابليت عجيبي است كه منابع اولي اسلامي و در درجه اول قرآن كريم براي تحقيقات و مطالعات نو و كشفهاي تازه دارد ، و اينها است كه نخواهد گذاشت اين دين كهنه بشود و از ميان برود .

1 - سوره فصلت ، آيه 11 .

2 - سوره ص ، آيه 29 .