اين سوره در شمار سوره هاى قرآن، چهلمين آنها به شمار مى رود، و بجاست كه پيش از آغاز ترجمه و تفسير آن به نكاتى چند در راه آشنايى با آن اشاره گردد:
1- فرودگاه آن
به باور گروهى از مفسران از جمله «ابن عباس» و... همه آيات اين سوره جز دو آيه 56 و 57 آن در مكّه و در كنار خانه خدا بر قلب نورانى و جان گرامى به پيامبر فرود آمده است، امّا پاره اى همچون «حسن» برآنند كه آيه 55 اين سوره در مدينه و ديگر آيات آن در مكّه فرود آمده است.
2- شمار آيات و واژه ها و حروف آن
به باور بيشتر مفسران اين سوره داراى 85 آيه است. اين ديدگاه از قاريان كوفه و شام نيز روايت شده است؛ امّا «حجازى ها» آيات اين سوره را 84 آيه و «بصرى ها» 82 آيه شمرده اند.اين سوره از 199 واژه، و از 4960 حرف ساخته شده است.
3- نام آن
از نام هاى اين سوره مباركه، «مؤمن» يا «ايمان آورنده» مى باشد. اين نام از آيات 27 و داستان انسان ساز مؤمن آل فرعون - كه بخشى از آيات اين سوره بيانگر آن است - برگرفته شده است.نام ديگر اين سوره «غافر» يا «آمرزنده» است كه از صفات خداى بخشاينده و بخشايشگر مى باشد و از سومين آيه اين سوره برگرفته شده است.نام سوم اين سوره «طول» مى باشد كه به مفهوم نعمت جاودانه است و اين نام نيز از آيه سوم برگرفته شده است كه خداى يكتا را صاحب نعمت جاودانه و پايدار معرفى مى كند.
4- پاداش تلاوت آن
رواياتى كه از پيامبر گرامى و امامان نور در فضيلت و پاداش تلاوت سوره هاى «حم» به ويژه اين سوره مباركه رسيده، بسيار است براى نمونه:1- از پيامبر گرامى آورده اند كه فرمود:من احبّ ان يرتع فى رياض الجنة فليقرأ الحواميم فى صلوة اليل.(160)هركس دوست مى دارد كه در باغهاى سرسبز و پرطراوت بهشت درآيد و بگردد، بايد سوره هايى را كه با «حم» آغاز مى گردد در نماز نافله شب خويش تلاوت كند.2- و نيز آورده اند كه فرمود:الحواميم ديباح القرآن.(161)سوره هايى كه با «حم» آغاز مى گردند، مايه زينت و زيور قرآن هستند.3- و نيز آورده اند كه فرمود:لكل شيى ءٍ لباب و لباب القرآن الحواميم.هرچيزى مغزى دارد و مغز قرآن سوره هايى است كه با «حم» آغاز مى گردند.4- و آورده اند كه فرمود:اذا وقعت فى آل حم، وقعت فى روضات دمثات اَتأنق فيهن هنگامى كه به سوره هاى «حم» دقت كردم، گويى در بوستانهاى خرم و پرطراوت قرار گرفته و در آنجا سير مى كنم.5- و آورده اند كه فرمود:من قراء سورة حم المؤمن لم يبق روح نبّى و لا صديق و لا مؤمن الا صلّوا عليه و استغفروا له.(162)هركس سوره مؤمن را تلاوت كند، روح پاك همه پيامبران و صديقان و ايمان آورندگان بر او نماز گزارده و برايش آمرزش مى طلبند.6- از ششمين امام نور آورده اند كه فرمود:الحواميم ريحان القرآن، فاحمدواالله واشكروه بحفظها و تلاوتها، و ان العبد ليقوم يقرأ الحواميم فيخرج من فيه اطيب من المسك الا ذفر والعنبر، و انّ الله ليرحم تاليها و قارئها، و يرحم جيرانها و اصدقائة و معارفه و كل حميم او قريب له...(163)سوره هاى «حاميم» گلهاى خوشبو قرآنند، خدا را با تلاوت و حفظ آنها ستايش بگوييد و سپاس گزاريد، و بدانيد كه هر بنده شايسته كردارى كه از خواب برخيزد و سوره هاى «حاميم» را تلاوت كند، در روز رستاخيز از دهان او بوى عطر دل انگيزى كه بهتر از هر مشك و عنبر است برمى خيزد و فضا را عطرآگين مى سازد؛ و خدا تلاوتگر اين سوره ها را از رحمت و مهر خويش بهره ور مى سازد و نيز به همسايگان، دوستان، آشنايان و همه ياران دور و نزديك او رحمت و بخشايش خود نثار مى كند، و در روز رستاخيز عرش و كرسى و فرشتگان گرانقدر خدا براى او آمرزش مى طلبند.7- و از حضرت باقر(ع) آورده اند كه فرمود:من قراء حم المؤمن فى كلّ ثلاث غفرالله له ما تقدم من ذنبه و ما تأخر والزمه التقوى و جعل الاخرة خيراً له من الدنيا.(164)هركس سوره «مؤمن» را در هر سه روز تلاوت كند، خداى پر مهر گناهان گذشته و آينده او را مى آمرزد و پروا را به همراه او قرار مى دهد و آخرت او را از دنيايش بهتر مى سازد.دورنمايى از مفاهيم بلند آن چنانكه گذشت اين سوره در مكّه و در كنار كهن ترين معبد توحيد و تقوا بر قلب مصفاى محمد(ص) فرود آمده است؛ به همين جهت از ويژگيهاى سوره هاى مكّى - كه بيان ساختار عقيدتى و زيربنايى دين باورى و ديندارى است - موج مى زند و خداى فرزانه در آيات هشتاد و پنجگانه آن، مفاهيم متنوّع و معارف گوناگون و درب هاى دگرگون ساز و انسان پرورى فرو فرستاده است، تا بدين وسيله، هم عقائد و باورهاى شرك آلود و خرافى و انحطاطآفرين را از دلها و انديشه ها بشويد و بزدايد، و هم مبانى درست و خردمندانه عقيدتى و انسانى و آسمانى را تقويت كند و انسان را در راه كمال و جمال به حركت بياورد.در اين سوره پيش از هر چيز سخن از نام بلند و با عظمت خدا و نام هاى نيكو و صفات نويدبخش و اميدآفرين آن ذات يگانه و بى همتاست.آن گاه از «قهر» حكيمانه و سخت كيفرى او با حق ستيزان و ظالمان سخن رفته است.سپس انسان را به توحيدگرايى و يكتاپرستى و عبادت پروردگار و چگونگى نيايش و ستايش او فرا مى خواند و او را به تقرّب به حق تشويق مى كند.و از پى آن دل هاى حق پذير و بيدار را به ياد روز رستاخيز، روز حساب و بازخواست، روز پاداش و كيفر و روز بهشت و دوزخ مى اندازد تا از همين دنيا بداند و بينديشد كه راه كدامين آن دو را برمى گزيند؛ راه بهشت پرطراوت و زيبا را و يا راه دوزخ و عذاب خفت آور آن را!در بخشى از اين سوره سرگذشت شنيدنى مؤمن آل فرعون به تابلو مى رود و در لابلاى آن هزاران نكته باريكتر از مو و لطيف تر از گل و شبنم به ارمغان دارد، و در بخشى ديگر از آيات آن درگيرى حقگرايان و باطل گرايان ترسيم مى گردد.در شمارى از آيات آن سخن از قدرت بى كران خدا در قيامت، رمز پيروزى توده هاى آزاديخواه و سرنگونى ظالمان و خودكامگان پيشين، دعوت موسى و درس هايى از دعوت او بيان مى گردد.و در شمارى ديگر به توحيد و شرك، ايمان و كفر و عدل و ظلم و تقسيم بندى گروه هاى مردم به تناسب انديشه و عقيده، و عملكردشان در روز رستاخيز مى پردازد.
لطفا منتظر باشید ...
