1. حا، ميم.2. [اين كتاب پرشكوه ] از جانب [خداوند] بخشاينده مهربان فرو فرستاده شده است.3. كتابى است كه آيات [انسان ساز] آن بخش بخش گرديده و به روشنى بيان شده است؛ قرآنى است به زبان عربى براى گروهى كه مى دانند؛4. مژده رسان و هشداردهنده است؛ امّا بيشتر آنان [از حق ]رويگردان شده اند؛ از اين رو [حقيقت را] نمى شنوند.5. و [كفرگرايان و اصلاح ناپذيران ] گفتند: دلهاى ما از آنچه ما را به آن به سوى آن فرا مى خوانى در پوشش هايى [سخت ] است و در گوش هايمان سنگينى است، و ميان ما و تو پرده اى [ضخيم ]قرار دارد؛ پس تو [هرچه مى خواهى ] انجام ده كه ما [نيز كار خود را] انجام مى دهيم.
تفسير
پرتوى از شكوه قرآن
اين سوره مباركه نيز با حروف پراسرارى كه در آغاز پاره اى از سوره ها آمده است، آغاز مى گردد و فرو فرستنده قرآن در آغازين آيه آن مى فرمايد:حم در تفسير اين حروف پراسرار پيشتر سخن رفته است و نيازى به تكرار نيست تنها نكته در اين مورد اين است كه هفت سوره از سوره هاى يكصد و چهارده گانه قرآن با اين حروف آغاز مى گردد كه اين هماهنگى در آغاز و سبك شروع اين هفت سوره، ممكن است به يكى از اين سه دليل و يا همه اينها باشد:1- ممكن است اين شباهت در آغاز سوره ها به خاطر اين باشد كه همه آنها با بيان پرتوى از شكوه و عظمت قرآن شريف آغاز مى گردند.2- و يا بدان دليل كه شمار آيات و طول سوره ها به يكديگر نزديك است و با هم فاصله چندانى ندارند.3- و يا بدان جهت كه از نظر واژه ها و مفاهيم و قالب و نظم بسيار شبيه يكديگرند.در آيه دوّم در اشاره به شكوه و معنويت قرآن مى فرمايد:تَنزِيلٌ مِنْ الرَّحْمَانِ الرَّحِيمِ اين كتاب گرانقدر از سوى خداى بخشاينده و مهربان و به وسيله فرشته وحى بر قلب مصفاى محمد(ص) فرود آمده، و فرو فرستنده آن خداست.آن گاه به وصف قرآن مى پردازد و مى فرمايد:كِتَابٌ فُصِّلَتْ آيَاتُهُ اين قرآن كتابى است كه آيات انسان ساز آن به سبك جالبى بخش بخش گرديده و به روشنى بيان شده است. در آن، گنگ و نامفهوم و سربسته و بى هدف سخن نرفته است؛ به گونه اى كه اگر در آن نيك بنگريم در كران تا كران آيات آن واجب از آنچه واجب نيست، سازنده تر و پرحكمت تر از آنچه در حكمت درجه فروترى دارد، رواها از نارواها، حق از باطل، شاهراه ها از كوره راه ها و بيراه ها، كارها و چيزهايى كه در خور تشويق و تحسين است از آنچه در خور آن نيست، كارها و چيزهايى كه بايد از آنها دورى جست، و آنچه نبايد دورى جست، ارزشها و ضد ارزشها در ابعاد گوناگون فردى، اخلاقى، معنوى، انسانى و اجتماعى و... همه و همه به روشنى بيان گرديده است.به باور پاره اى منظور از بخش بخش گرديدن آيات و بيان روشن آنها اين است كه در اين كتاب پرشكوه آيات انسانسازش به دسته هاى بيانگر فرمان و هشدار، نويد و عذاب، تشويق و انذار، حلال و حرام و اندرز و امثال سامان يافته و همه چيز در آن به روشنى بيان گرديده است.و به باور پاره اى ديگر منظور از بيان روشن آيات و يا تفصيل آنها آن است كه در اين كتاب بزرگ همه آيات و مفاهيم به زيباترين شكل و اسلوب تنظيم گرديده و با نظمى شگرف و اسلوبى بى نظير همه چيز به روشنى بيان شده است.و از ديدگاه برخى منظور اين است كه: حلال و حرام و مقررات و سنت هاى آن به روشنى ترسيم گرديده است.قُرْآنًا عَرَبِيًّا اين كتاب هم قرآن است و با اين صفت، وصف شده است، و هم با وصف عربى؛ چرا كه بخش هاى گوناگون آن به يكديگر پيوند دارد و همه بخش ها در كنار هم گردآورى شده است و نيز با واژه و زبانى گويا و رسا - كه زبان عرب مى باشد - فرود آمده است.و همه اين اوصاف نشانگر آن است كه اين كتاب و آيات آن پديده است، و نه چيز ديگر.لِقَوْمٍ يَعْلَمُونَ آرى، اين كتاب را فرو فرستنده اش براى مردمى كه زبان و فرهنگ عرب را مى دانند و پى به عظمت و شگفتى قرآن مى برند و اعجاز آن را درمى يابند فرو فرستاده است.امّا به باور «ضحاك» منظور اين است كه: ما اين قرآن را براى كسانى كه مى دانند اين كتاب از سوى خداست، فرو فرستاديم.سپس در بيان دو وصف ديگر اين كتاب پرشكوه مى افزايد:بَشِيرًا وَنَذِيرًا كتابى است كه نويدرسان و هشداردهنده است، از سويى به وسيله نويدها و وعده هاى جان بخش خويش مردم توحيدگرا و با ايمان را آكنده از شور و شعور مى سازد، و با هشدارهايش به كفرگرايان و ظالمان وعده عذاب مى دهد.فَأَعْرَضَ أَكْثَرُهُمْ با همه اين اوصاف پنجگانه قرآن و شكوه و عظمت آن، بيشتر مردم شرك گرا از ايمان آوردن به آيات آن رويگردان شدند و در مفاهيم بلند و انسانسازش به انديشه و پژوهش و تدبر ننشستند.فَهُمْ لَا يَسْمَعُونَ از اين رو حقيقت را نمى شنوند، چرا كه به انگيزه حقجويى و حقپويى و تدبر به آيات آن گوش نمى سپارند و آن گونه كه در خور شنيدن آيات و پيام خداست آن را نمى شنوند.در آخرين آيه مورد بحث در اشاره به واكنش منفى آنان در برابر كتاب خدا و پيام او مى فرمايد:وَقَالُوا قُلُوبُنَا فِي أَكِنَّةٍ مِمَّا تَدْعُونَا إِلَيْهِ دلهاى ما از آنچه تو اى محمد!(ص) ما را به سوى آن دعوت مى كنى سخت در پوشش است.به باور برخى از جمله «مجاهد» منظور اين است كه: دلهاى ما در پوششى قرار دارد و سخنان تو در ما اثر نمى گذارد و آنچه را مى گويى درنمى يابيم.آنان بدان دليل چنين بهانه اى مى تراشيدند كه پيامبر را در دعوت رهايى بخشش دچار يأس و نوميدى سازند؛ و چنين وانمود مى كردند كه گويى دلها و قلب هايشان در جايى قرار داده شده و از هر سو پوشش هايى آنها را به گونه اى پوشانده است كه ديگر چيزى از خارج در آنها نفوذ نمى كند و بر آنها اثر نمى گذارد.وَفِي آذَانِنَا وَقْرٌ و در گوش هاى ما نيز سنگينى است و اين سنگينى و كرى ما را از دريافت سخنان تو محروم مى سازد.وَمِنْ بَيْنِنَا وَبَيْنِكَ حِجَابٌ و ميان ما و تو و راه و رسم تو فاصله و جدايى بسيارى است كه با آن سازگارى نداريم.به باور پاره اى منظور اين است كه او ميان ما و تو پرده اى ضخيم است. و آنان بدان جهت اين مثال را مى آوردند كه پيامبر را از پيام رسانى و انتظار حق پذيرى از سوى خود، براى هميشه نااميد سازند.فَاعْمَلْ إِنَّنَا عَامِلُونَ از اين رو تو هرچه مى خواهى انجام بده و هرچه دلت مى خواهد دعوت كن امّا بدان كه ما راه خود را مى رويم.در اين مورد آورده اند كه يكى از سردمداران كفر و استبداد روزى به هنگام دعوت پيامبر در كعبه برخاست و پرده اى ميان آن حضرت و خودش افكند و گفت: هان اى محمد! تو آن سوى پرده باش و ما اين سوى آن، تو به دين توحيدى خويش عمل كن و ما نيز به راه شرك و بيداد خود خواهيم رفت.«فرّاء» مى گويد: منظور آنان اين بود كه: هان اى محمد!(ص) تو در نابودى ما و دين و آيين ما بكوش كه ما نيز در نابودى تو از پاى نخواهيم نشست.و پاره اى نيز برآنند كه شرك گرايان مى گفتند: تو در بى اثر ساختن راه و روش ما تلاش كن، ما نيز در نفى و انكار راه و رسم آسمانى تو؛ و بدين سان اوج شرارت و سركشى خود را با اين واكنش زشت و ظالمانه در برابر دعوت توحيدى و عدالت آفرين و روح پرور پيامبر به نمايش مى نهادند.پرتوى از آيات ويژگى هاى چندگانه قرآن در آغازين آيات اين سوره مباركه قرآن با اين ويژگى ها وصف شده است:
1- بيان روشن و جالب آيات و مفاهيم گوناگون
نخستين ويژگى قرآن در اين آيات اين است كه انبوه معارف و مفاهيم گوناگون را به گونه اى جالب و زيبا و بر سبكى دلپذير در خود سامان داده است؛ به گونه اى كه هر انسان انديشمند و يا هر گروه حقجو و درست انديش به قرآن بنگرد و در آيات آن بينديشد، هر آنچه مورد نياز براى رشد معنوى و كمال انسانى و زندگى شرافتمندانه او است دست مى يابد و مى تواند در پرتو فروغ تابناك آن اوج بگيرد. كتاب فقلت آياته.
2- ويژگى جامعيت
ويژگى ديگر اين كتاب پرشكوه جامعيت آن است.واژه «قرآن» كه به مفهوم گرد آمدن اجزا و بخش هاى گوناگون يك برنامه كامل و يك پيام جامع است، در كران تا كران آياتش جامع ترين و گسترده ترين مفاهيم و معارف و اندرزها و مقررات را به ارمغان آورده است؛ به گونه اى كه اگر جامعه هاى مسلمان به راستى به دور از هواهاى جاه طلبانه و سلطه جويانه و به دور از گرايشهاى خرافى و ساده لوحانه در پرتو خرد و انديشه درست و پژوهش و تعمق به آن بنگرند پاسخ نيازهاى گوناگون حقوق و اخلاق و انسانى خويش را خواهند يافت قراناً عربياً...
3- ويژگى زيبايى قالب ها و مفاهيم قرآن
از ويژگى هاى شكوه و عظمت قرآن زيبايى واژه ها و قالبها و آيات، و رسايى و گويايى و روشنى و دلپذيرى مفاهيم گوناگون آن است. اين از معجزات اين كتاب بوده است كه از سپيده دم طلوع و ظهورش تا هماره تاريخ كسى نتوانسته است در برابر هماوردخواهى و مبارزه طلبى آن به پا خيزد و حتى آيه اى بر زيبايى و رسايى آيات قرآن و مفاهيم بلند آن بياورد. قراناً عربياً...
4- نويد و بشارت واقعى
قرآن كتاب نويد و بشارت است؛ نويد به زندگى شرافتمندانه اين جهان، نويد به آزادى و رستگارى از انواع پرستش هاى خفت آور و اوج گرفتن به سوى توحيد و تقوا، نويد به رسيدن به حقوق انسانى و امنيّت واقعى در پرتو عمل به قرآن، نويد به عزّت و سرفرازى، نويد به حيات پاك و پاكيزه انسان، و نويد به بهشت پرطراوت و زيباى خدا و تقرّب به بارگاه دوست. بشيراً...
5- كتاب هشدار حكيمانه
و آخرين ويژگى قرآن در اين آيات اين است كه اين كتاب پرشكوه كتابى است كه به راستى و به صورت حكيمانه هشدار مى دهد، هشدار از آفت گناه و زشتى، هشدار آفت هواپرستى و جاه طلبى و سلطه جويى، هشدار از اسارت نفس و يا اسارت غير، هشدار از عذاب و كيفر خدا در اين سرا و هشدار از آتش شعله ور دوزخ كه براى ظالمان و استبدادگران و پايمال كنندگان حقوق بشر برافروخته است...قديراً...(198)
لطفا منتظر باشید ...
