6. و اين گونه سخن پروردگارت در باره كسانى كه كفر ورزيدند، به تحقق پيوست كه آنان همدم آتش [دوزخ ]خواهند بود.7. آنان كه عرش [خدا] را حمل مى كنند و آنان كه گرداگرد آن هستند، با ستايش پروردگار خود تسبيح مى گويند و به [ذات پاك و بى همتاى ] او ايمان مى آورند و براى كسانى كه ايمان آورده اند آمرزش مى طلبند [و مى گويند:] پروردگارا، رحمت و دانش [بى كران ] تو هر چيزى را در بر گرفته است؛ پس آن كسانى را كه توبه كردند و از راه [و رسم مورد نظر] تو پيروى نمودند [آنان را] بيامرز و آنان را از عذاب دوزخ نگاه دار!8. پروردگارا، و آنان را با هركدام از پدران و همسران و فرزندانشان كه شايستگى دارند، به بوستان هاى جاودان [بهشت ] كه به آنان وعده فرموده اى درآور؛ چر كه تو خود، همان پيروزمند و فرزانه اى.9. و آنان را از بديها [و گرفتاريهاى سهمگين روز رستاخيز] نگاه دار، و هركه را آن روز از بديها نگاه دارى، بى گمان بر او رحمت آورده اى؛ و اين است آن كاميابى پرشكوه!10. به يقين آنان كه كفر ورزيدند، [در روز رستاخيز] به آنان ندا داده مى شود كه: خشم خدا [بر شما حق ستيزان و ظالمان ] بيشتر از خشم شما بر خود شماست؛ چرا كه شما به ايمان فرا خوانده مى شديد، امّا [به جاى پذيرش حق و اعلام ايمان ] كفر مى ورزيديد.
تفسير
كيفر كفر و بيداد در سراى آخرت
در اين آيات قرآن شريف در اشاره به كيفر كفرگرايان و ظالمان در سراى آخرت مى فرمايد:وَكَذَلِكَ حَقَّتْ كَلِمَةُ رَبِّكَ عَلَى الَّذِينَ كَفَرُوا أَنَّهُمْ أَصْحَابُ النَّارِو اين گونه فرمان پروردگارت در مورد آن كسانى كه كفر ورزيدند به حقيقت پيوست كه آنان همدم آتش دوزخند.آرى، آنان سان كه بر جامعه ها و اقوام پيشين كيفر و عذاب لازم شد و به كيفر كردار خود رسيدند، فرمان عذاب و كيفر پروردگارت بر اين كفرگرايان و ظالمان نيز كه در برابر دعوت توحيدى تو اى محمد(ص)! به مخالفت برخاسته و بر شرك خويش پاى مى فشارند، به حقيقت پيوست، و روشن شد كه اينان اهل آتش دوزخند و در آنجا براى هميشه ماندگار خواهند بود.
حاملان عرش خدا و دعاى آنان بر توحيدگرايان
در آيات پيش سرنوشت سياه كفرگرايان و ظالمان به تابلو رفت، اينك در اين آيه ضمن اشاره به مقام مردم توحيدگرا و فرجام خوش آنان، روشنگرى مى كند كه حال و روز و سرنوشت اينان با آنان يكسان نيست؛ چرا كه اينان مردمى هستند كه فرشتگان با آن موقعيت والايشان در بارگاه خدا براى اينان طلب آمرزش و بخشايش مى كنند و براى رستگارى و پيروزى و سرفرازيشان دست به دعا برمى دارند. نخست مى فرمايد:الَّذِينَ يَحْمِلُونَ الْعَرْشَ وَمَنْ حَوْلَهُ يُسَبِّحُونَ بِحَمْدِ رَبِّهِمْ آن كسانى كه در جهت عبادت خدا و فرمانبردارى از او عرش الهى را حمل مى كنند و نيز كسانى كه پيرامون آن هستند، با ستايش پروردگار خويش او را تسبيح مى گويند و ذات پاك او را از آنچه شرك گرايان و ستيزه جويان مى بافند و به ناروا خدا را با آنها وصف مى كنند، پاك و منزه مى شمارند.به باور پاره اى منظور اين است كه: فرشتگان، خدا را با همان كلمات ويژه و معلوم تسبيح مى كنند و در برابر نعمت هايى كه ارزانى داشته است، او را ستايش نموده و سپاس مى گذارند.گفتنى است كه منظور از حاملان عرش الهى و آن كسانى كه گرداگرد آن طواف مى كنند فرشتگانند.وَيُؤْمِنُونَ بِهِ و به او ايمان مى آوزند و زبان به يكتايى و بى همتايى او مى گشايند و به عظمت او اقرار مى كنند.وَيَسْتَغْفِرُونَ لِلَّذِينَ آمَنُوا و براى كسانى كه به يكتايى او ايمان آورده و به حقانيت پيام و پيامبرش اعتراف نموده اند، از بارگاه خدا طلب آمرزش و بخشايش مى نمايند. و به آنان دعاى خير مى كنند و ضمن راز و نياز با خدا مى گويند:رَبَّنَا وَسِعْتَ كُلَّ شَيْ ٍ رَحْمَةً وَعِلْمًا پروردگارا، رحمت و دانش تو همه چيز را فرا گرفته و بر كران تا كران هستى گسترش دارد...منظور از دانش و علم در اين آيه معلوم مى باشد و نه علم؛ درست نظير اين آيه كه مى فرمايد: «و لا يحيطون بشى ءٍ من علمه الاّ بما شاء...»(166) و به چيزى از معلومات و آگاهى هاى بى كران او، جز به آنچه بخواهد احاطه نمى يابند. با اين بيان واژه «علم» در اين آيه به جاى معلوم آمده و منظور اين است كه: پروردگارا، دانش و آگاهى تو داراى حد و مرزى نيست؛ و چنان نيست كه به برخى از پديده ها شامل گردد و به برخى شامل نگردد؛ هرگز، بلكه دانش تو بى كران است و وصف ناپذير است و بر همه پديده اى دانا و از هر چيزى آگاهى و رحمت و بخشايش تو نيز بسان دانش ات همه را در بر گرفته است.در اين بيان و اين سخن نكته جالبى است كه سبك دعا و شيوه تقاضا از بارگاه خدا را بر اهل دل مى آموزد و نشان مى دهد كه پيش از دعا بايد خدا را ستايش كرد و آن گاه تقاضاى خود را از بارگاه او خواست.فَاغْفِرْ لِلَّذِينَ تَابُوا وَاتَّبَعُوا سَبِيلَكَ بنابراين آن كسانى را كه راه توبه در پيش گرفته اند و با بازگشت از شرك و گناه به سوى توحيد و تقوا از راه دين و آيينى كه تو براى بندگانت خواستى و آنان را به آن خواندى پيروى مى كنند، بيامرز و بر آنان ببخشاى.وَقِهِمْ عَذَابَ الْجَحِيمِ و آنان را از عذاب دوزخ نگاه دار و از آتش آن دور ساز!آيه مورد بحث نشانگر آن است كه دور شدن عذاب و بخشوده شدن آن به خاطر توبه و بازگشت از شرك و بيداد از فزون بخشى و لطف خدا سرچشمه مى گيرد و اين كار را بر خود لازم نفرموده است، چرا كه اگر واجب ساخته بود، ديگر نيازى به دعا و طلب آمرزش و بخشايش نبود.در ترسيم ادامه دعاى فرشتگان در حق مردم توحيدگرا مى افزايد:رَبَّنَا وَأَدْخِلْهُمْ جَنَّاتِ عَدْنٍ الَّتِي وَعَدْتَهُم پروردگارا، آنان را كه با پذيرش توبه و نگاه داشتن از آتش مورد لطف قرار دادى، به بوستانهاى پرطراوت و جاودانه بهشت پرنعمت كه با زبان پيامبران به آنان وعده فرموده اى درآور!وَمَنْ صَلَحَ مِنْ آبَائِهِمْ وَأَزْوَاجِهِمْ وَذُرِّيَّاتِهِمْ و نيز هركدام از پدران و همسران و فرزندانشان را كه راه صلاح و شايستگى در پيش گرفتند و در خور آنند؛ آرى، اينان را به همراه آنان وارد بهشت ساز تا كانون خانوادگى شان گرم و كامل و شادى و شادمانى شان افزونتر گردد.إِنَّكَ أَنْتَ الْعَزِيزُ الْحَكِيمُ چرا كه تو به آنچه بخواهى و شايسته اش بدانى توانا هستى و در كار و تدبير جهان و جهانيان حكيم و فرزانه اى.و نيز در بيان آخرين دعاى آنان در حق مردم با ايمان مى افزايد:وَقِهِمْ السَّيِّئَاتِ و آنان بارخدايا، از بديها و عذابهاى مرگبار نگاه دار!ممكن است منظور از واژه «سيئات» همان عذاب باشد و به خاطر گستردگى مفهوم اين واژه هر نوع عذاب را شامل گردد، درست همان گونه كه در آيه ديگرى آمده است كه: «و جزاءُ سيئة سيئة مثلها»(167)و كيفر بدى، همانند آن، بدى است...وَمَنْ تَقِي السَّيِّئَاتِ يَوْمَئِذٍ فَقَدْ رَحِمْتَهُ و هركس در آن روز بزرگ از بديها و عذاب گوناگون آن روز نگاه دارى بى گمان به او مهر و رحمت آورده اى.آرى، بارخدايا هركس را آن روز از شرّ و عذاب گناهانش در امان دارى، بى گمان با ناديده گرفتن و بخشودن عذاب او از روى فضل و لطف، او را مشمول مهر خود ساخته و به او نعمتى گران داده اى.وَذَلِكَ هُوَ الْفَوْزُ الْعَظِيمُ و اين است آن كاميابى پرشكوه و آن پيروزى و رستگارى بزرگى كه نهايت آرزوى آرزومندانِ خردمند است.در آخرين آيه مورد بحث دگرباره به حال و روز كفرگرايان بازمى گردد و مى فرمايد:إِنَّ الَّذِينَ كَفَرُوا يُنَادَوْنَ لَمَقْتُ اللَّهِ أَكْبَرُ مِنْ مَقْتِكُمْ أَنْفُسَكُمْ إِذْ تُدْعَوْنَ إِلَى الْإِيمَانِ فَتَكْفُرُونَ به يقين آن كسانى كه كفر ورزيدند در روز رستاخيز از سوى فرشتگان به آنان ندا داده مى شود كه: خشم و غضب خدا بر شما بيدادگران بيشتر از خشم شما بر خود شماست، چرا كه شما در دنيا به سوى ايمان و تقوا فرا خوانده مى شويد، امّا به جاى پذيرش حق و اعلام ايمان و اسلام، پياپى كفر مى ورزيديد.واژه «مقت» به مفهوم دشمنى سخت آمده، و به باور گروهى از جمله «مجاهد» و... منظور آيه شريفه اين است كه: در روز رستاخيز هنگامى كه كفرگرايان و ظالمان كارنامه خويش را مى نگرند و به عملكرد زشت و ظالمانه خود نظاره مى كنند و به كيفر كردارشان به دوزخ رانده مى شوند، سخت از كار خود پشيمان و بر حماقت و زشتكارى خويش خشم مى گيرند و از خود بيزار مى شوند كه چرا سرنوشت خود را تباه ساخته، درست در اين شرايط است كه فرشتگان آنان را ندا مى دهند كه: هان اى تيره بختان! خشم خدا بر شما در دنيا - آنگاه كه به سوى ايمان فرا خوانده مى شديد، امّا به جاى ايمان كفر مى ورزيديد - از خشمى كه امروز بر خود داريد سخت تر و سهمگين تر بود.امّا به باور «بلخى» منظور اين است كه: چون كفرگرايان راه توحيد و تقوا را وانهاده و به كوره راه كفر و بيداد رفتند، در حقيقت به دشمنى با خود برخاسته اند؛ درست همان گونه كه گاه ما به فرد بى تدبيرى مى گوييم: تو كه به حال خود رحم نمى كنى، مهر و رحم من برايت سودبخش نخواهد بود؛ روشن است و در اينجا منظور اين نيست كه او به خود رحم نمى كند و توجّه ندارد، بلكه منظور اين است كه او با عملكرد نادرست خويش گويى به زيان خود گام برمى دارد.
لطفا منتظر باشید ...
