بنظر مي آيد كه ملاقات صالح و علاع، شاه را در اين زمينه كه وى در مورد صالح فقط دو راه دارد قانع كرده باشد، كه يا به او اجازه دهد تا براى انتخاب از كاشان در مجلس بيستم فعاليت كند و يا اجازه ندهد.
قبل از اين جلسه وى نسبت به راه حل مطلوبتر، علاقه اى قابل درك نشان داده بود، از اين قبيل كه به صالح در صورتيكه توافق نمايد، اجازه دهد تا براى نمايندگى مجلس فعاليت كند و يا اينكه وى را به عنوان وزير مشاور بن كابينه بياورد.
اطلاعات فرعى جالبى اخيرا از برادر صالح، على پاشا به يك مامور سفارت رسيده است .به على پاشا " وى عملا از اينكه ممكن است او از نظر شاه به عنوان يك رابط بين سفارت آمريكا و برادرش مظنون بيآيد آگاه است " در مورد ورود قريب الوقوع برادرش از كاشان اطلاع داده شده بود و وى تصميم گرفت كه به استقبالش برود.
در هر صورت او متوجه شد كه گروه بزرگى از ناسيوناليست ها قصد داشتند در ايستگاه تهران تظاهراتى براه بياندازند و بنابراين تصميم گرفت كه در ايستگاه قبل از تهران يعنى شهريار نزد برادرش برود.
على پاشا به صالح گفت كه وى بايستى بين مورد سوع استفاده قرار گرفتن و فعاليت جدى براى انتخابش در مجلس يكى را انتخاب كند.
پس از گفتگوئى طولانى صالح موافقت كرد كه از تظاهر كنندگان بگذرد و دو برادر به طور غير علنى بوسيله اتوموبيل به تهران رفتند.
انگيزه دوم براى مسافرت صالح به تهران بررسى برنامه جبهه ملى بود.
او با رهبران ناسيوناليست مذاكره كرد " خصوصا داريوش فروهر و ابراهيم كريم آبادى " و موضوع شركت در انتخابات شهرى را مورد بحث قرار داد.
در 28 آبان چهار روز پس ا اينكه صالح تهران را ترك كرد، فروهر و كريم آبادى براى ادامه بحث وى را در كاشان ملاقات كردند.
راه چاره هاى دولت پس از رسيدن به تصميمى در مورد صالح، مشكلات مشخصى وجود دارند كه رژيم فعلى بايستى حل نمايد.
مشكل فورى اينست كه آيا فشارى براى آزادى تا كنون آنقدر توسعه پيدا كرده است كه شاه نتواند دور ديگرى از انتخابات را تحمل نمايد و در نتيجه هيچگونه فرصتى براى شركت ناسيوناليست ها وجود نداشته باشد.
و مشكل دوم اينكه ايا در بلند مدت فشارهاى سياسى كه دولت مجبور به تحمل آن است مى تواند بوسيله الحاق آنها به رژيم، پائين آورده شود.
در مقابل اين ملاحظات بايد به ميزان تهديدى كه دولت بايستى از شركت ناسيوناليست ها در مجلس تحمل نمايد توجه شود، خصوصا با توجه به مزاياى مصونيت پارلمانى از دستگيرى و دسترسى بيشتر به وسايل ارتباطى.
نگرانى مشابهى كه به طور عددى به باز كردن درها بر روى ناسيوناليستها تعبير مى شود، انتخاب تعدادى از ناسيوناليست ها است كه فشار غير قابل مقاومتى را براى شركت بيشتر ناسيوناليست ها " و احتمالا راديكالترها " بوجود مى آورد و تغييرى اساسى در وضع موجود ايجاد خواهد نمود.
اگر اين مشكل دولت باشد، راه حل آن در مورد الهيار صالح چيست؟ با در نظر داشتن خصوصيات و نظرات سياسى صالح، يك سوال عمده باقى مى ماند: قدرت او براى حفظ استقلال در مقابل تلاشهاى ناسيوناليستها براى استفاده از وى به عنوان يك وسيله در جهت رسيدن به هدفهاى راديكال تا چه ميزان است؟ جواب اين سوال بستگى به توانائى صالح در استفاده از دو منبع قدرتش دارد: 1- حمايت اساسى مردم 2- عناصر ميانه رو و رهبرى ناسيوناليستى .
وى ناچار مجبور است كه با ناسيوناليست هايى كه از او راديكال تر هستند امتيازاتى بدهد، ولى به طور ويژه اى در ساكت كردن اين عناصر ماهر بوده در عين حاليكه استحكام تقاضاهاى آنان را حفظ نموده است.
تجربه گذشته بر اين دلالت دارد كه اگر صالح نماينده مجلس باشد، قادر خواهد بود كه حمايت از خودش را در حاليكه در جهت تحقق هدف هاى معتدلتر گام بر مى دارد، حفظ نمايد.
در 26 آذر نخست وزير به كاردار گفت كه شاه با مبارزه انتخاباتى صالح موافقت نموده است.
بنابراين ميآيد كه اكنون شاه ممكن است متقاعد شده باشد وى با يك ژست نمايشى در جهت آزادى در انتخابات آينده چيز بيشترى بدست خواهد آورد تا اينكه بوسيله دادن وسعت عمل بيشتر به صالح براى انتقاد شكست بخورد.
بنظر سفارت شاه تصميم درستى گرفته و به آن وفادار خواهد ماند.
استوارت.
دبليو، راكول كاردار موقت 25 شماره سند 24 آوريل - 4 ارديبهشت 0431 تاريخ: سفارت آمريكا - تهران از: وزارت امور خارجه واشنگتن به:

دومين نطق مجلس توسط الهيار صالح:

سند شماره 25 الهيار صالح - 1 طبقه بندى: خلى محرمانه شماره: 092 تاريخ: 24 آوريل - 4 ارديبهشت 0431 از: سفارت آمريكا - تهران به: وزارت امور خارجه واشنگتن رونوشت به سفارتخانه هاى آمريكا در لندن، آنكارا، كراچى، بغداد و كنسولگرى هاى : اصفهان خرمشهر، مشهد، تبريز موضوع: دومين نطق مجلس توسط الهيار صالح الهيار صالح دومين سخنرانى مهمش را در 31 فروردين در مجلس ايراد كرد.
فرصت ابراز نظرات براى وى در هنگام بحث نهايى در مورد اعتبار نامه نماينده تهران جمادى اخوى بود.
قبلا صالح به حق اخوى براى نشستن در مجلس بخاطر فعاليت هاى وى به عنوان رئيس شوراى سرپرستى انتخابات تهران در هنگام انتخابات مرداد 1339 اعتراض كرده بود.
طرفداران جبهه ملى كه از برنامه سخنرانى صالح آگاه بودند در مقابل مجلس اجتماع كردند و پلاكاردهايى كه در دست داشتند و شعارهايى كه مى دادند در طرفدارى از صالح و بر عليه مجلس بود.
اعلاميه اى كه در آن مجلس اعتراض مى شد در ميان مردم پخش شد.
وقتى جلسه شروع شد جمعيت در حدود 500 تا 600 نفر بود كه ظاهرا بيشتر آنها دانشجو بودند.
به علاوه تعدادى تماشاچى نيز وجود داشت.
تظاهر كنندگان پر سر و صدا ولى منظم بودند.
صالح در سخرنانى نسبتا غير جالب خود گفت كه ملت ايران از مجلس بيستم خيلى ناراض است.
او در مورد نارضايتى اخطار كرد و گفت اگر براى آرام كردن اوضاع كارى صورت نگيرد امكان بوجود آمدن نتايج نامطلوب بعدى وجود دارد.
او اظهار داشت، نمايندگان مجلس وظيفه دارند حقيقت را بگويند، تا به هر كس اجازه داده شود كه هر چه را صحيح مى بيند بگويد، و تلاش نمايندگان كه اعتماد مردم را جلب كنند.
سپس به بيان مخالفتش با عتبارنامه اخوى پرداخت.
او گفت كه مخالفت بر اساس دو عامل مى باشد: سوع استفاده اخوى از اعتماد عمومى در زمانيكه وى رئيس شوراى سرپرستى تهران بوده است و شركت او در بدترين انتخاباتى كه اخيرا برگزار گرديده است.
صالح تفسير جبهه ى ملى را از هر دو مورد انتخابات تكرار كرد و بر چيزى كه وى " جو فشار و ارعاب " براى ناديه گرفتن افكار عمومى خواند و فقدان آزادى مطبوعات كه انتخابات گذشته رامشخص مى كند، تاكيد نمود.
او اظهار داشت: در نتيجه، دانشجويان و مردم كوچه و بازار به عنوان اعتراض تظاهراتى كردند و خيلى از آنان دستگير شدند.
تحت چنان شرايطى اخوى كه مبارزه انتخاباتى نداشت عملا چگونه توانست 40/000 راى از تهران بياورد؟ در خاتمه صالح استدلال نمود كه اخوى طبق ماده 12، بند 6 قانون اساسى كه ياد مى دارد.
نماينده مجلس بايستى به درستكارى و قابليت اطمينان شناخته شده باشد "، واجد شرايط نيست.
او گفت اگر مجلس اعتبار نامه او را مورد تاييد قرار دهد، نشاندهنده ى اينست كه آنها از طرف ملت رد شده اند.
در خلال سخنرانى، انتقادات ملايمى وجود داشت ولى اين انتقادات به اندازه ى انتقاداتى كه از سخنرانى اولش شده بود نيست.
صالح بدنبال سخنرانى، تالار مجلس را ترك كرد و منتظر شنيدن تكذيب اخوى يا شركت در راى گيرى نشد كه در آن اعتبار نامه اخوى با آراى 114 با 1 و 2 نفر غايب مورد تاييد قرار گفت .
" ارسلان خلعتبرى تنها راى مخالف را دارد " .
در حاليكه صالح ساختمان مجلس را ترك ميگفت، جمعيت طرفدارى او كه بنظر رسيد در غيبتش افزايش يافته بودند از صف پليس هاى حمايت كننده گذشته و او را در ميان خود گرفته و با فريادهاى خوشحالى به سرو روى او گل ريختند.
سرانجام وى به يك اتومبيل كه در انتظارش بود سوار شد و پس عز عزيمت او پليس محوطه ميدان را از جميعت تخليه نمود.
هيچگونه واقعه ديگرى گزارش نشده.
سخنرانى صالح و تظاهرات آن بصورت گسترده اى توسط مطبوعات گزارش گرديد كه البته به صورت هاى مختلف با آن برخورد شد.
راكول