1 - مطلب سوم : رابطه ء علت غائي و علت فاعلي - شرح منظومه جلد 2

جاندارها را كه مهمترين دليل الهيون است توجيه كند ، و عليهذا نيازي به پذيرفتن اصل عليت نيست . ما بعدا درباره ء اينها بحث خواهيم كرد . ضمنا بايد به اين نكته توجه داشت كه عليت غائيه دو گونه تفسير دارد ، يكي فلسفي و ديگري عاميانه ، كه آنرا نيز بعدا توضيح خواهيم داد . اكنون به شرح ابيات ذكر شده مي پردازيم : اين اشعار مجموعا شامل سه مطلب است . بيت اول حاوي اين مطلب است كه هيچ فعلي از هيچ فاعلي بدون علت غائي نيست ، و اصل عليت غائي مانند اصل عليت فاعلي بر سراسر وجود و هستي حكمفرما است . بيت دوم و سوم ، اين مطلب را مي گويد كه قسر نه ممكن است دائمي باشد و نه ممكن است غالبي باشد . و بيت چهارم مي گويد كه علت غائي ، بحسب ماهيت ، علت علت فاعلي است و بحسب وجود خارجي ، معلول وي مي باشد . ما در مقام شرح اين سه مطلب ، بر عكس ترتيبي كه در متن اشعار آمده است ، از باب رعايت " الاسهل فالاسهل " ، اول مطلب سوم و سپس مطلب دوم و در آخر مطلب اول را خواهيم گفت :

1 - مطلب سوم : رابطه ء علت غائي و علت فاعلي

اين مطلب در حقيقت بيان رابطه ء علت فاعلي و علت غائي است ( 1 ) مفاد بيت اين بود كه علت غائي ، بحسب ماهيت ، علت علت فاعلي است و بحسب وجود ، معلول وي است . يعني ماهيت علت غائي ، علت علت فاعلي است و

1 - ما در گذشته تا اندازه اي اين مطلب را ذكر كرده ايم و باز در اينجا براي توضيح اين بيت از منظومه راجع به اين مطلب به شرح بيشتري مي پردازيم .