شرح منظومه جلد 2

نظر حركت قسري قابل دوام نيست هر چند در خلا صورت گيرد و به هيچگونه عائق و مانعي بر نخورد . بديهي است كه اين نظر با قانون جبر در حركت مخالف است . ولي طبق نظر ديگر حركت قسري تنها در زمينه برخورد به مانع ها كم كم خاصيت خود را از دست مي دهد ، اما اگر فرض كنيم كه اين حركت در خلا صورت گيرد هرگز باز نمي ايستد و اين نظر صددرصد با قانون جبر در حركت منطبق است . مي توان گفت مورد اختلاف نظر قديم و جديد در حركت هائي است كه قدما آنها را طبعي مي ناميدند ( نه در حركات باصطلاح قسري ) طبق عقيده ء قدما حركت طبعي مي تواند با برخورد به موانع كوچك براي هميشه به سير و وضع خود ادامه دهد ، ولي طبق عقيده ء علماء جديد هيچ حركتي نيست كه تدريجا به واسطه ء برخورد به موانع ( هرچند جزئي باشد ) خاصيت خود را از دست ندهد ( 1 ) .

1 - بطور خلاصه اختلاف نظر علماء قديم و جديد در باب حركت در دو مرحله است : مرحله ء اول اينكه علماء قديم مي گويند حركت در ادامه ء خود به نيرو احتياج دارد و مادامي كه آن نيرو ادامه پيدا كند حركت ادامه پيدا مي كند و الا نه ، ولي علماء جديد مي گويند ادامه ء حركت خاصيت خود جسم است كه به اصطلاح قابل است ، احتياج به فاعل و نيرو در تغيير حركت است كه گاهي متصل مي شود به حدوث حركت و گاهي تغيير اندازه ء حركت . مرحله ء دوم اينكه علماء قديم مي گويند بعضي حركتها ( حركت قسري ) في حد ذاته قابل دوام نيست ، ولي علماء جديد مي گويند خاصيت جسم ادامه ء حالتي است كه داشته است مگر اينكه به مانع برخورد كند . حل اختلاف اول به اين است كه نظر علماء قديم به نيروي داخلي و نظر علماء جديد به نيروي خارجي است ، عليهذا نتيجه يكي است و تفسير دو تا است . اما براي حل اختلاف دوم بايد ديد نظر قدما در عدم دوام قسر به چيست ؟