عباس کوثری، جواد محدثی، محمود مهدی پور، رضا استادی، محمد خردمند، احمد مبلغی، سید محمود مدنی بجستانی، محمد صادق نجمی، احمد زمانی، سید عباس رفیعی پور علوی
يكى از مكان هاى مقدّس در مسجد، محل منبر رسول خدا(صلى الله عليه وآله) است. در روايات آمده است كه پيامبر در آغاز با تكيه بر درخت خرما، به ايراد خطبه مى پرداخت، يكى از اصحاب پيشنهاد ساختن منبرى داد تا رسول خدا روى آن بنشيند تا هم مردم او را ببينند و هم آن حضرت از ايستادن خسته نشود. البته منبرى كه در حال حاضر وجود دارد منبرى است كه سلطان مراد عثمانى در سال 998 هـ .ق . دستور ساخت و نصب آن را داد. اين منبر داراى دوازده پله است و يك اثر ارزشمند هنرى است.
ـ محراب
محراب در محلى ساخته شده است كه رسول خدا(صلى الله عليه وآله) در آنجا نماز مى گزارد و در اينكه محل نماز آن حضرت همين محراب فعلى است ترديدى نيست. زمانى كه وليد دستور توسعه مسجد را داد و عمربن عبدالعزيز آن را اجرا كرد، بر جايگاه نماز رسول خدا محرابى ساخته شد. محراب هاى ديگرى نيز كه محل برخى خلفا بوده در مسجد ساخته شده است.
* ستون هاى مسجد
سقف مسجد پيامبر(صلى الله عليه وآله) بر ستون هايى قرار داشت كه علاوه بر نگهدارى سقف، مورد استفاده رسول خدا و اصحاب آن حضرت بود، از هر ستونى خاطره ويژه اى باقى مانده كه موجب تقدس آن شده است. هر بار كه مسجد بازسازى مى شد، محل اين ستون ها تغيير نمى كرد، جز اين كه ستون هاى قديمى جاى خود را به ستون هاى جديد مى داد. طبعاً با توسعه، ستون هاى جديدى نيز افزوده شد; به طورى كه اكنون نزديك به 706 ستون در مسجد وجود دارد. ستون هايى كه در محل قديمى مسجد، در قسمت جنوبى آن قرار داشته، اكنون با رنگ سفيد از بقيه ستون ها مشخص شده و آن ها عبارتند از:
اسطوانة الحرس
على بن ابى طالب(عليه السلام) در كنار اين ستون مى ايستاد و از رسول خدا(صلى الله عليه وآله) محافظت مى كرد. اسطوانة الحرس را به نام مصلاّى على نيز مى شناسند و اين ستون پيوند خاصى با آن امام همام داشته است.
اسطوانة التوبه
ستون توبه يادآور خاطره تكان دهنده يكى از اصحاب رسول خدا(صلى الله عليه وآله) به نام ابولُبابه است. وى مرتكب خطايى شد و خود را به ستون بست و توبه واقعى كرد. خداوند نيز توبه اش را پذيرفت و با دست مبارك رسول خدا ريسمان از گردن او گشوده شد. نماز خواندن و توبه در كنار اين ستون فضيلت دارد.
اسطوانة الوفود
يكى از كارهاى روزانه رسول خدا ملاقات با سران قبايل بود. محل اين ملاقات ها كنار ستونى بود كه به اسطوانة الوفود معروف شد و اكنون نيز همين نام را دارد.
اسطوانة السرير
نام محلى است كه رسول خدا ايام اعتكاف را در آنجا به سر مى برد و براى آن حضرت برگ هايى از درخت خرما پهن مى كردند تا استراحت كند.
اسطوانة المهاجرين
علت انتخاب نام مهاجرين براى اين ستون، شايد اين بوده است كه مهاجران معمولا در كنار اين ستون مى نشستند و با يكديگر سخن مى گفتند. اين ستون به نام عايشه نيز شناخته مى شود.
اسطوانة الحنانه
رسول خدا(صلى الله عليه وآله) در آغاز، بر تنه درخت خرمايى تكيه مى كرد و خطبه مى خواند. نوشته اند زمانى كه براى آن حضرت منبر ساخته شد، از اين درخت ناله برخاست شبيه ناله شتر ماده اى كه از بچه خود جدا شود و از اين رو آن را ستون حنّانه ناميده اند. بيش از صد تن از اصحاب رسول خدا اين روايت را نقل كرده اند.
* صفّه
صفه نام مكانى است كه گروهى از مهاجران مسلمان بى مسكن در سال هاى اوّليه هجرت، در آنجا سكونت داشتند. زمينى كه به آنها اختصاص داده شده بود،حدود 96 متر مساحت داشت و مسقّف بود و در ميان باب جبرئيل و باب النساء قرار داشت. افرادى مانند بلال، ابوذر، مقداد، حذيفه و... از اصحاب صفّه بودند.
* مقام جبرئيل
اين محل بدان جهت به «مقام جبرئيل» شناخته شد كه فرشته مقرّب الهى از آنجا بر رسول خدا(صلى الله عليه وآله) وارد مى شد و به خدمت آن حضرت مى رسيد. اين محل اكنون داخل حجره شريفه قرار دارد و قابل دسترسى نيست.
درهاى نخستين مسجد
1 ـ باب الرحمه: اين در، در ديوار غربى مسجد قرار دارد. نامگذارى اين در به «رحمت» برگرفته از حديثى از رسول خداست كه به درخواست شخصى كه از اين در وارد شده بود، از خداوند طلب نزول باران كرد و پس از هفت روز نيز طبق درخواست همان شخص تقاضاى قطع باران گرديد، اين در را «باب عاتكه» نيز مى نامند. 2 ـ باب جبرئيل: اين در، مدخل ورودى رسول خدا بود و در ديوار شرقى مسجد قرار دارد. در روايت آمده است: رسول خدا(صلى الله عليه وآله) در مدخل اين در با جبرئيل ملاقات كرد و از اين رو به باب جبرئيل نامگذارى شد. 3 ـ باب السّلام: اين در نيز در ديوار غربى مسجد قرار دارد و از زمان بناى نخستينِ مسجد، وجود داشته است. 4 ـ باب النّساء: يكى از درهاى مهم مسجد كه با توسعه مسجد در عهد خليفه دوم ايجاد شد، باب النّساء است كه هم اكنون نيز بدين نام شهرت دارد. اين در، اختصاص به رفت و آمد زنها به مسجد داشته است. در توسعه هاى بعدى ده ها درِ جديد به مسجد افزوده شد.
مناره هاى مسجد
زمانى كه وليد مسجد را توسعه داد چهار مناره بر چهار گوشه مسجدالنّبى ساخت. اين مناره ها در گذر زمان جاى خود را به مناره هاى بزرگتر و محكم ترى داد و مناره هاى جديدى نيز براى مسجد ساخته شد. چهار مناره اصلى مسجد عبارتند از: مناره هاى سليمانيه و مجيديه كه در دو سوى ضلع شمالى جاى گرفته و مناره هاى قايتباى و باب السلام كه در دو سوى ضلع جنوبى (قبله) قرار دارند. در حال حاضر مناره هاى ديگرى در توسعه اخير به مسجد افزوده شده است.
درس يازدهم
آشنايى با بقيع
بقيع غرقد، گورستان مدينه منوّره است كه در زمان رسول خدا(صلى الله عليه وآله) بسيارى از صحابه و پس از رحلت ايشان چهار تن از ائمه معصوم(عليهم السلام) و نيز تعدادى از بزرگان تابعين و سادات اهلبيت عصمت و طهارت در آن آرميده اند. از آن زمان تا كنون نيز هزاران نفر از دانشمندان، زاهدان و صلحا، كه در مدينه از دنيا رفته اند، در همين گورستان مدفون شده اند. پيامبر(صلى الله عليه وآله) براى آرميدگان در اين قبرستان احترام ويژه اى قائل بود. يكى از موالى رسول خدا گويد: نيمه شبى پيامبر(صلى الله عليه وآله) مرا از خواب بيدار كرد و فرمود: من فرمان يافته ام تا براى مدفونين در بقيع طلب آمرزش كنم، همراه من بيا و من همراه آن حضرت حركت كردم، وقتى پيامبر در ميان قبور بقيع قرار گرفت: «فَاسْتَغْفَرَ لاِهْلِهِ طَوِيلا»; «مدتى طولانى براى مدفونين در آن، از خداوند طلب مغفرت و آمرزش كرد.» روش رسول خدا(صلى الله عليه وآله) اين بود كه از كنار قبرستان مى گذشت و مى فرمود: «السلامُ عَلَيْكُم مِنْ دِيارِ قَوْم مُؤمنين و إنّا إنْ شاءاللهُ بِكُمْ لاحِقُون». بسيارى اوقات رسول خدا(صلى الله عليه وآله) در قسمت پايانى شب، كنار قبرستان بقيع مى آمد و به دفن شدگان در آن درود مى فرستاد و برايشان طلب مغفرت مى كرد. امّ قيس گويد: كنار رسول خدا در بقيع ايستاده بودم، آن حضرت به من فرمود: امّ قيس! از اين قبرها هفتاد هزار نفر برانگيخته شده، بدون حساب وارد بهشت مى شوند، چهره هاى آنان همچون قرص ماه مى درخشد. علت آن كه بقيع را، بقيع الغرقد ناميده اند آن است كه نوعى درخت خاردار در اين گورستان مى روييده كه نامش غرقد بوده و از اين رو به «بقيع غرقد» معروف شده است. برخى نيز گفته اند: بقيع غرقد نام زمينى است كه نوعى درخت بلند توت آن را پوشانده باشد. اين گورستان كه در قسمت شرقى مسجدالنّبى(صلى الله عليه وآله) قرار دارد، در دوره جاهلى اهميت چندانى نداشته، ليكن پس از هجرت رسول خدا به مدينه و دفن بسيارى از چهره هاى سرشناس اسلامى در آن، از اهميت و قداست ويژه اى برخوردار گرديده است. رسول خدا(صلى الله عليه وآله)خود برخى شب ها تنها به بقيع مى آمد و در آن جا به راز و نياز با خدا مى پرداخت. بقيع تا يكصد سال قبل، ديوار و حصارى نداشته، امّا هم اكنون با ديوارى بلند محصور گشته و از گذشته تاكنون مسلمانان از هر فرقه و مذهب، پس از زيارت رسول خدا به اينجا آمده، اهل بيت پيامبر(صلى الله عليه وآله) و ديگر آرميدگان در اين گورستان را زيارت مى كنند. قبور ائمه معصوم(عليهم السلام) و تعداد ديگرى از دفن شدگان در بقيع، داراى قبّه و سرپناه بوده اند، ليكن هم اكنون تخريب گرديده و اين قبرستان به صورت فضاى باز و ساده اى در آمده و تنها برخى از قبور با ديواره هاى كوتاه، مشخّص باقى مانده است.
دفن شدگان در بقيع
مقابل درِكنونى، كمى سمت راست، قبرهاىِ مطهّر چهارامام معصوم(عليهم السلام) قراردارد:1 ـ امام حسن بن على(عليهما السلام) امام مجتبى(عليه السلام) در نيمه رمضان سال سوّم هجرت، در مدينه زاده شد و از همان دوران كودكى به شدّت مورد علاقه رسول خدا(صلى الله عليه وآله) قرار گرفت، پس از رحلت آن حضرت، در كنار پدر بزرگوارش اميرمؤمنان(عليه السلام) در جنگ هاى جمل، صفين و نهروان شركت جست و پس از شهادت پدر، به امامت منصوب و حدود شش ماه خلافت كرد تا اينكه معاويه جنگى را بر آن حضرت تحميل نمود، مردم نيز ايشان را تنها گذاشتند و سرانجام به تحريك معاوية بن ابوسفيان در سال 50 هـ .ق . توسط همسرش جعده دختر اشعث بن قيس، مسموم شد و به شهادت رسيد و در بقيع به خاك سپرده شد.2 ـ امام زين العابدين على بن الحسين(عليهما السلام) امام سجاد(عليه السلام) در سال 38 هـ .ق . به دنيا آمد و در دوران امام حسن بن على(عليهما السلام) و پدر بزرگوارش حسين بن على(عليهما السلام) رشد يافت. در كربلا همراه پدر بود امّا به دليل بيمارى نتوانست سلاح به دست گيرد و بجنگد، از اين رو، آن حضرت را با ديگر اسيران به شام بردند و از آن پس نزديك سى و چهار سال امامت داشت و سرانجام در سال 94 هـ .ق . به تحريك وليد بن عبدالملك مسموم گرديد و به شهادت رسيد و در كنار امام مجتبى(عليه السلام) در بقيع دفن گرديد. زهد و عبادت و كرم و بزرگوارى آن حضرت زبان زد خاص و عام و دوست و دشمن بود. 3 ـ امام محمد بن على بن الحسين(عليهم السلام) امام باقر(عليه السلام) در سال 58 هـ .ق . به دنيا آمد و تا سال 94 هـ .ق . در كنار پدر بزرگوارش زندگى كرد. پس از شهادت پدر، رهبرى را در دست گرفت و توانست شاگردان فراوانى را تربيت كند و در نشر معارف اسلامى اهل بيت پيامبر(صلى الله عليه وآله) گام هاى بلندى بر دارد. آن حضرت را باقرالعلوم يعنى شكافنده دانش ها لقب داده اند. امام باقر(عليه السلام) در سال 114 و يا 117 هـ .ق . به تحريك هشام بن عبدالملك به شهادت رسيد و در كنار پدر بزرگوارش در بقيع به خاك سپرده شد. 4 ـ امام جعفر بن محمد الصادق(عليهما السلام) آن حضرت در سال 80 يا 83 هـ .ق . به دنيا آمد و پس از شهادت پدر، رهبرى پيروان اهل بيت(عليهم السلام) را بر عهده گرفت و در دوران حيات پربار خود، هزاران شاگرد را در رشته ها و علوم مختلف تربيت كرد. منصور، دوّمين خليفه عباسى بر آن حضرت به شدت سخت گرفت و سرانجام در 25 شوال 148 هـ .ق . به تحريك وى، آن حضرت مسموم گرديد و به شهادت رسيد و در بقيع، كنار جدّ و پدرش دفن شد. در كنار قبور چهار امام، از اهل بيت رسول خدا(صلى الله عليه وآله) دو قبر ديگر وجود دارد كه يكى از آنها قبر عباس بن عبدالمطلب، عموى پيامبر(صلى الله عليه وآله) و ديگرى قبر فاطمه بنت اسد مادر امير مؤمنان على(عليه السلام) است.
عباس بن عبدالمطلب
وى از شخصيت هاى بزرگ قريش و 2 يا 3 سال از رسول خدا(صلى الله عليه وآله) بزرگتر بود. در مكه از اظهار ايمان خوددارى مى كرد، در سال دوّم با اكراه به همراه قريش در جنگ بدر شركت جست سپس به اسارت مسلمانان درآمد و با فديه آزاد شد و سرانجام در زمره بهترين ياران پيامبر(صلى الله عليه وآله) به شمار آمد. پس از رحلت رسول خدا(صلى الله عليه وآله) به امير مؤمنان على بن ابى طالب(عليه السلام) وفادار ماند و در سال 33 هـ .ق . در مدينه درگذشت و در قبرستان بقيع به خاك سپرده شد.
فاطمه بنت اسد
او همسر ابوطالب و مادر على(عليه السلام) و از نخستين بيعت كنندگان با رسول خدا(صلى الله عليه وآله) بود و در سرپرستى پيامبر سهم بسزايى داشت. وى از آن چنان قداستى برخوردار گرديد كه به درون كعبه راه يافت و فرزندش على بن ابى طالب(عليه السلام) را در آن جا به دنيا آورد. در ماتم او رسول خدا(صلى الله عليه وآله) به شدّت متأثر شد و بر جنازه اش نماز گزارد و در حالى كه بر وى مى گريست، در قبرش نهاد. قبور فرزندان رسول خدا(صلى الله عليه وآله) در قبرستان بقيع سه تن از دختران رسول الله(صلى الله عليه وآله) به نامهاى زينب، ام كلثوم و رقيّه و نيز ابراهيم فرزند پسر آن حضرت مدفون اند.
لطفا منتظر باشید ...
