تفسير قرآن به قرآن - آشنایی با تفاسیر و روش های تفسیری نسخه متنی

مـى كـنـد كـه قـرآن ظـاهـرى دارد و بـاطـنـى ، و بـاطـن و ظـاهـر آن نـزد عـلى (ع )اسـت .))(108) زرقـانـى ، (مـدرس عـلوم قـرآن در دانـشـكـده اصـول ديـن مـصـر) روايـتـى نقل مى كند كه وهب بن عبدالله بن ابى الطفيل گفته است كه : من هنگام ايراد خطبه على (ع )حضور داشتم كه مى فرمود:

((سَلُونى فَوَاللّهِ لا تَسْاءَلُونى عَنْ شَىْءٍ اِلاّ اُخْبِرْتُكُمْ وَ سَلُونى عَنْ كِتابِ اللّهِ، فَوَاللّهِ ما مِنْ ايَةٍ اِلاّ وَ اَنَا اَعْلَمُ اءَبِلَيْلٍ نُزِلَتْ اَمْ بِنَهارٍ؟ اَفى سَهْلٍ اَمْ فى جَبَلٍ))(109) از مـن سـؤ ال كنيد به خدا قسم از هر چيزى بپرسيد. پاسخ آن را مى دهم از من در مورد قرآن سؤ ال نـمـايـيـد هـيـچ آيـه اى نـيـسـت مـگـر ايـن كـه مـى دانـم در شـب نازل شده يا در روز، در زمين هموار يا كوه و تپه .

و در روايات ديگرى نقل شده كه فرمود:

((وَاللّهِ ما نُزِلَتْ ايَةٌ اِلاّ وَ قَدْ عَلِمْتُ فيمَ اُنْزِلَتْ؟ وَ اَيْنَ اُنْزِلَتْ، اِنَّ رَبّى وَهَبَ لى قَلْباً عَقُولاً وَ لِساناً سَؤُولاً))(110) بـه خـدا سـوگـنـد آيـه اى نـازل نـشـده مـگـر آنـكـه مـى دانـم در چـه مـوردى و در كـجـا نازل گشته است . زيرا پروردگارم به من ، دلى انديشمند و زبانى پرسشگر عطا نموده است .

بـه اقـرار عـلمـاى مـنـصـف اهـل سـنـت ، دانـشـمـنـدان مـذاهـب و فـرق مـخـتـلف سـنـى از عـلوم اهـل بـيت (ع )استفاده كرده اند، چنانكه اين جمله ابوحنيفه در مورد استفاده اش از علوم امام صادق (ع )مشهور است كه مى گفت :

((لَوْلاَ السَّنَتانِ لَهَلَكَ النُّعْمانُ))(111) اگر دو سال [تلمّذ و شاگرى نزد امام صادق (ع )] نبود، حتماً نعمان (ابوحنيفه ) هلاك شده بود.

روش تفسير امامان معصوم (ع ) امامان معصوم (ع )در تفسير قرآن مجيد روشهاى گوناگونى به كار مى بستند كه با برخى از آنها آشنا مى شويم :

تفسير قرآن به قرآن

شـيـوه اصـلى مـعصومان (ع )، تفسير قرآن به قرآن است كه داراى موارد بسيار زيادى است و در اينجا به چند نمونه اشاره مى شود:

الف ـ بعد از نزول آيه ((يا عِبادِىَ الَّذينَ اَسْرَفُوا عَلى اَنْفُسِهِمْ...))(112) عربى از پيامبر سؤ ال كرد: آيا آيه شامل شرك هم مى شود؟ پيامبر با خواندن آيه ((اِنَّ اللّهَ لا يَغْفِرُ اَنْ يـُشـْرَكَ بـِهِ وَ يـَغـْفـِرُ دُونَ ذلِكَ لِمـَنْ يَشاءُ))(113) جواب او را داد و معناى آيه پيش را تبيين فرمود.(114) ب ـ امام على (ع )مى فرمايد:

خداوند فرموده : ((لا يَنالُ عَهْدِى الظّالِمينَ))(115) و مـراد از ظـلم (و از مـصـاديـق مهم آن )، همان شرك است زيرا آيه ديگرى مى گويد: ((اِنَّ الشِّرْكَ لَظُلْمٌ عَظيمٌ(116)))(117) ج ـ در مـوردى ديـگـر آن حـضـرت بـا اسـتـفـاده از آيـه : ((وَ حـَمـْلُهُ وَ فـِصـالُهُ ثـَلاثـُونـَ شـَهـْراً))(118) و آيه : ((وَالْوالِداتُ يُرْضِعْنَ اَوْلادَهُنَّ حَوْلَيْنِ كامِلَيْنِ))(119)، بـيـان مـى كـنـد كـه حـداقـل مـدت حمل جنين شش ماه است و اين عدد را با كسر مدت شيرخوارگى از مجموع مدت حمل و شيرخوارگى به دست مى آورد.(120)

تفسير قرآن به حديث

بـا ايـن كـه سـخـن هـر امـامـى حـجـّت اسـت ولى امـامـان (ع )گـاه بـا احـاديـث رسـول خـدا يا امامان قبل از خود، آيات قرآن را تفسير مى كردند، مثلاً امام حسن عسگرى (ع )براى تفسير جدال به احسن ، به سخن امام صادق (ع )استشهاد مى كند.(121) فراوانى اين گونه تفسيرها ما را از آوردن نمونه هاى بيشتر بى نياز مى كند.