بيان مصداق - آشنایی با تفاسیر و روش های تفسیری نسخه متنی

وَلِيُّكُمُ اللّهُ وَ رَسُولُهُ وَالَّذينَ امَنُوا الَّذينَ يُقيمُونَ الصَّلاةَ وَ يُؤْتُونَ الزَّكاةَ وَ هُمْ راكِعُونَ))(132) وارد شده اشاره نمود كه اين روايات بيان مى دارند كه شخصى كه در حـال ركـوع نـمـاز، بـه فقير صدقه داده است ، على بن ابيطالب (ع )بوده (133) و وجود اين شاءن نزول در روشن شدن مصداق خارجى آيه ضرورى است .

نمونه ديگر: در زمان خلافت عمر، شخص شرابخوارى براى فرار از حدّ، به آيه ((لَيْسَ عَلَى الَّذينَ امَنُوا وَ عَمِلُوا الصّالِحاتِ جُناحٌ فيما طَعِمُوا...))(134) تمسّك كرد. حضرت على (ع )در ردّ بـرداشـت آن فـرد، بـا بـيان شاءن نزول ، مفهوم آيه را روشن كرد. امام (ع )فرمود: چون خـداونـد شـراب را حـرام كـرد، گـروهـى از مـهـاجـر و انـصـار از رسول خدا(ص )پرسيدند كه حكم گذشتگان ما كه در بدر و احد به شهادت رسيدند چيست ؟ در جواب سؤ ال آنان آيه نازل شد.(135) (و آنان را معذور شمرد؛ زيرا شراب خوردن آنها قبل از اعلام حكم حرمت شراب بود.)

بيان مصداق

بسيارى از بيانات تفسيرى امامان (ع )بيان مصداق است ، مثلاً:

امـام رضـا(ع )مـصـداق ((نـعـيـم )) در آيـه ((ثُمَّ لَتُسْاءَلُنَّ يَوْمَئِذٍ عَنِ النَّعيمِ))(136) را ((ولايت اهل بيت )) معرفى كرده است .(137) امـام بـاقـر(ع )نـيـز فـرمـوده اسـت : مـراد از ((اِنَّ الَّذينَ امَنُوا وَ عَمِلُوا الصّالِحاتِ اُولئِكَ هُمْ خَيْرُ الْبَرِيَّةِ))(138)، شيعيان ما اهل بيت هستند.(139) درايـن گـونـه مـوارد غـالبـاً بـيـان امـام نـاظـر بـه مـصـداق كامل و اتمّ است مثلاً ((نعيم )) شامل هر نعمتى مى شود ولى نعمت ولايت مهمترين نعمت است .

بيان تاريخ و قصص گذشتگان

گاهى براى اين كه مفهوم آيه اى روشن و واضح گردد، امامان تاريخ پيامبران و اقوام گذشته را ذكـر مـى كـردنـد. ايـن گـونـه روايـات در ذيـل آيـات مربوط به پيامبران و امّتهاى گذشته بـسـيـار زيـاد اسـت ؛ بـراى نـمـونه مى توان به احاديثى كه پيرامون زندگى حضرت نوح و قومش و چگونگى وقوع طوفان و عذاب آن قوم بيان شده است مراجعه كرد.(140) خـوشـبـخـتـانه شيعيان با توجه به همين روايات توانسته اند به تفسير صحيح آيات مربوط بـه پـيـامـبـران گـذشته بپردازند؛ ولى عامه در اين مورد مجبور شده اند به اسرائيليات پناه بـبـرنـد و عـالمـان اهـل كـتـاب هـمـان مـطـالب تـحـريـف شـده تـورات و انـجـيـل را بـه آنـهـا مـنـتـقـل كـرده و آنـان نـيـز در تـفـسـيـر خـود نقل نموده اند.

تفسير بطنى

بـسـيـارى از روايـات تـفـسـيـرى امامان (ع )بيان معانى بطنى قرآن است . معانى بلندى كه جز انـديـشه معصوم و مخاطب قرآن (مَنْ خُوطِبَ بِهِ) بدان نمى رسد. مثلاً امام باقر(ع ) در تفسير آيه شـريـفـه ((وَ جـَعـَلْنـا بَيْنَهُمْ وَ بَيْنَ الْقُرَى الَّتى بارَكْنا فيها قُرًى ظاهِرَةً))(141)، ((قـريـه هـاى مـبارك )) را به امامان و ((قريه هاى ظاهر)) را به عالمان و ناقلان حديث امامان (ع )تفسير كرده اند.(142) و يا در برخى روايات ، آمده كه منظور از ((نباء عظيم ))(143)، حضرت على (ع )است و اين اشاره به معناى بطنى آيه مزبور است .(144)

تفسير قرآن به قرآن و حديث

اكثر مفسران قرآن كريم از روش تفسير قرآن به قرآن و تفسير قرآن به حديث بهره جسته اند، در اين درس به مسائلى پيرامون اين دو نوع تفسير اشاره مى شود.

تفسير قرآن به قرآن

لزوم تـفـسـيـر قـرآن بـه قـرآن كـه مهمترين شيوه تفسيرى است ، هم از خود قرآن و هم از احاديث پيامبر و امامان (ع )فهميده مى شود.