تابعين - آشنایی با تفاسیر و روش های تفسیری نسخه متنی

پردازيم .

صحابه (205) 1 ـ ابن عباس عـبـدالله بـن عـبـاس بـن عـبـدالمـطـلب ، عـمـوزاده پـيـامـبـر اكـرم (ص )اسـت و سـه سـال قـبـل از هـجـرت بـه دنـيـا آمـد و هـنـگـام رحـلت آن حـضـرت (ص )13 سـال داشـت . تـاريـخ وفـات وى سـال 68 هـجـرى اسـت . او نـزد رسـول خـدا(ص )محبوب بود و چنانكه نقل شده پيامبر درباره وى دعا كرد كه خداوند او را فقيه در دين و مايه نشر دين قرار دهد.(206) او را از خواص ‍ شاگردان حضرت على (ع )نيز معرفى كرده اند. خودش مى گويد:

((آنچه از تفسير قرآن به دست آورده ام ، از على بن ابيطالب فرا گرفته ام .))(207) و يا در جاى ديگر گفته است :

((دانـش مـن و ديـگر اصحاب و ياران پيامبر(ص )در جنب علم على (ع )، قطره آبى است در كنار هفت دريا.))(208) ابن عباس را ترجمان القرآن (زبان قرآن )، فارس القرآن (اسب سوار ميدان قرآن ) و حَبْر الاُمة (عالم امت ) لقب داده اند، حضرت على (ع )در توصيف وى فرمود: ((گويا ابن عباس ‍ حقايق قرآنى را از وراى پرده ظريفى مى نگرد.))(209) ابـن عـبـاس را بـنـيـانگذار مكتب تفسيرى مكّه نيز دانسته اند و بيشتر مفسران از تابعين در مكه از شاگردان وى بوده اند.

2 ـ عبدالله بن مسعود او ششمين نفرى است كه به دين اسلام گرويد و اولين كسى است كه بعد از پيامبر، قرآن را با صـداى بـلنـد بـه گـوش مـشـركـان قـريـش رسـانـد و در ايـن راه مـتـحـمـّل آزار فـراوان گرديد.(210) او از حافظان قرآن و از جمله دوازده نفرى است كه به ولايت و دوستى خاندان پيامبر اكرم (ص )در زمان صحابه معروف بوده است .(211) از حـضـرت عـلى (ع )دربـاره ابـن مـسعود سؤ ال شد، آن حضرت (ع )فرمود: ((ابن مسعود قرآن و سـنـّت را آمـوخـتـه و آن را بـه پـايـان رسـانـده اسـت و چـنـيـن دانـشـى بـراى انـسان كافى است .))(212) پـس از ابـن عـبـاس در بـيـن صـحـابـه ، بـيـشـتـريـن روايـات تـفـسـيـرى از قول وى نقل شده و او بنيانگذار مكتب تفسيرى كوفه بوده است .

3 ـ ابىّ ابن كعب ابـىّ بـن كعب بن قيس انصارى خزرجى از دانشمندان يهود بود كه دين اسلام را پذيرفت و يكى از نـويسندگان وحى و قاريان بزرگ قرآن به شمار مى آيد. هرگاه آيه اى از قرآن به نظر وى مـشـكـل مـى رسـيـد از پـيـامـبـر اكـرم (ص )مـعـنـاى آن را سـؤ ال مـى كرد. او بيش از ديگر مفسران در مدينه شهرت داشت و اغلب مفسران عصر تابعين در مدينه ، از شيوه تفسيرى او پيروى كرده اند.

تابعين

در كـتـب تـفـسـيـرى مـعـمولاً مفسران از تابعين را به سه دسته تقسيم مى كنند. ما در اينجا براى رعايت اختصار تنها به نام ايشان اكتفا مى كنيم :

دسـته اوّل : مفسران اهل مكه هستند كه همه آنها شاگردان ابن عباس محسوب مى شوند؛ مانند: سعيد بـن جـبـير، مجاهد بن جبر مكى ، عطاء بن ابى رياح ، عكرمه غلام ابن عباس و طاووس بن كَيْسان يمانى .

دسـتـه دوم : مـفسران اهل مدينه هستند كه شاگردان ابى ابن كعب مى باشند؛ مانند: زيد بن اسلم ، ابوالعاليه ، محمد بن كعب قُرظى .

دسـتـه سـوم : مـفـسـران اهل عراقند كه در تفسير تابع روش ابن مسعود بوده اند؛ مانند: قتاده بن دُعامه ، حسن بصرى ، مسروق بن الاَجْدَع ، عطاء بن ابى مسلم خراسانى و مُرَّة الهمدانى .

روش تفسيرى صحابه

روش صـحـابـه در تـفـسـيـر قـرآن ايـن بـود كـه بـه تـفـسـيـر قـسـمـتـهـاى مـبـهـم و مجمل مى پرداختند. ديگر اين كه بيشتر به شكل شفاهى و در قالب پرسش و پاسخ بوده است ؛ از ايـن جـهـت كتاب تفسير