دانش نامه امیر المؤمنین علیه السلام بر پایه قرآن، حدیث و تاریخ جلد 7

امام على عليه السلام ، در اين بيان ارجمند، مردمان را در گزينش راه
زندگى، به سه گروه تقسيم كرده است:

1. دانشورانى راه يافته: «عالم ربّانى»؛

2. جستجوگرانِ حق و راهيانِ رهايى از تاريكى و تباهى: «متعلّم
على سبيل النجاة»؛

3. مردمانى كه نه راه درست و استوار را مى‏شناسند، و نه جهت
حركت را مى‏دانند؛ بلكه تصميم بر حركت پيروى ناآگاهانه از خواص،
آنان را جهت مى‏دهد. امام عليه السلام آنان را «هَمَجٌ رَعاع» ناميده است؛
مگس‏هاى خُردِ نشسته بر صورت چارپايان، و فرومايگان احمقى كه با
هر بادى به سويى حركت مى‏كنند و بدون دستيابى به موضعى استوار، با
هر جريانى به يك سو مى‏شوند.

در تحليل امام عليه السلام كسانى كه نه راه درست زندگى را مى‏دانند و نه به
خود اجازه انديشيدن و دانستن مى‏دهند و از سرِ ناآگاهى، از ديگران
پيروى مى‏كنند، مگس‏هايى را مانند كه گرداگرد نادان‏تر از خود، گِرد
آمده‏اند و از آن، بهره مى‏جويند. اين‏گونه كسان، نه پايگاه فكرى
استوارى دارند ونه در موضعى استوار، توانِ ايستادن دارند. ايشان،
بدون توجّه به اين‏كه پيشرو آنان كيست و بدون دريافتن اين‏كه حق
مى‏گويد يا باطل، تنها بدين جهت كه وجاهت و رياستى دارد و عنوان
رياست قبيله را يدك مى‏كشد و يا عنوان رياست حزب را بر پيشانى
دارد، يا به هر دليل ديگرى، در ذهن و جان خود، احترامى ويژه براى او
قائل‏اند و از او پيروى مى‏كنند، درستْ مانند توده مگسى كه به هر سو
باد وزد، روانه مى‏شوند ، بدون اين‏كه چرايى حركت و جهت آن را
دريابند.

براى على عليه السلام بسى رنج‏آور بود كه بخش عظيمى از مردم معاصر او،
در گروه سوم، جاى داشتند. امير مؤمنان، با توده‏اى عظيم رو به رو بود
كه نه اهل تشخيص بودند و نه در راه تحقيق.