ب خستگى رزمآوران از جنگ بدون غنيمت
مردمان آن روزگار، گو اينكه مسلمان بودند و با فرمان پيشواى
الهى آهنگ نبرد مىكردند، امّا سطح فرهنگ و گرايشهايشان چنان
نبود كه در گامهايى كه برمىدارند، خداجوى باشند و اخلاصْ پيشه
كنند. در جنگها، جمعآورى غنيمت، يكى از انگيزههاى مؤثّر بود،
بويژه براى كسانى كه روزگارى طولانى بدان خوى كرده بودند. اكنون
روزها و ماهها در صحنه نبرد مىماندند، بدون اينكه از آنچه فراچنگ
مىآوردند، بتوانند بهره گيرند.آنان در دوران زمامداران پيش از امام على عليه السلام ، به كسب غنايم در
جنگ و بهرهورى از آن غنايم، عادت كرده بودند. اكنون امام عليه السلام از
آغازين روزهاى نبرد، از آنها مىخواست كه به اموال مردمان، دست
درازى نكنند و بدانند كه در آنچه در اوج جنگ به دست مىآورند، حقّ
تصرّف ندارند. پذيرفتن جنگ بدون غنايم، براى مردم، بسى دشوار
بود.آنان كه همراه على عليه السلام بودند، غالبا از چنان ايمان و درايتى برخوردار
نبودند كه در نبرد با فتنهانگيزان، فقط به خدا بينديشند و «شمشير در پىِ
حق بزنند» و از نبرد، جز رضاى الهى تمنّايى نداشته باشند. بسيارى از
آنان، در جنگ، بيشتر و پيشتر از آن كه به حق و دين و خاموشسازى
فتنه بينديشند، به منافع خود فكر مىكردند. متون تاريخى نشان مىدهد
كه از جمله اعتراضاتى كه مكرّر در جمل و نهروان طرح مىشد ـ و
حجم بسيارى هم داشت ـ اين بود كه چرا زنان دشمنان، به اسارت
گرفته نمىشوند و اموالشان تقسيم نمىگردد. ابن ابى الحديد، اين
واقعيت تاريخى را بر اساس اتّفاق گزارشگران نقل كرده، مىنويسد:اِتَّفَقَتِ الرُّواةُ كُلُّها عَلى أنَّهُ عليه السلام قَبَضَ ما وَجَدَ في عَسكَرِ الجَمَلِ مِن سِلاحٍ
ودابَّةٍ ومَملوكٍ ومَتاعٍ وعُروضٍ، فَقَسَّمَهُ بَينَ أصحابِهِ، وأنَّهُم قالوا لَهُ: اِقسم
بينَنا أهلَ البَصرَةِ فَاجعَلهُم رَقيقا، فَقالَ: لا. فَقالوا: فَكَيفَ تُحِلُّ لَنا دِمائَهُم
وتُحَرِّمُ عَلَينا