دانش نامه امیر المؤمنین علیه السلام بر پایه قرآن، حدیث و تاریخ جلد 7

سوز و پيراسته از شائبه‏هاى او را دريابد. مى‏دانست كه
با خشونت و تهديد، بسيارى و حتى كسانى از بلندپايگان را مى‏توان به
اطاعت وا داشت و كارها را، گرچه موقّت، به سامان آورد؛ ولى او چنين
نكرد و فرمود:

ألا إنّي كُنتُ أمسِ أميرَ المُؤمِنينَ فَأَصبَحتُ اليَومَ مَأمورا وكُنتُ ناهِيا
فَأَصبَحتُ مَنهِيّا وقَد أحبَبتُمُ البَقاءَ ولَيسَ لي أن أحمِلَكُم عَلى ماتَكرَهونَ. ¹
بدانيد كه من ديروز امير مؤمنان بودم؛ ولى امروزْ فرمانبردارم، و
بازمى‏داشتم، و امروزْ خود، باز داشته مى‏شوم. شما ماندن را دوست مى‏داريد و
براى من [روا [نيست كه وا دارم شما را بر آنچه خوش نمى‏داريد.

در سياست علوى، دستيابى به اهداف، در صورتى صحيح است كه
مردمان، آزادانه بينديشند و برنامه‏هاى اصلاحى را برگزينند و بدان،
گردن نهند. امام عليه السلام هرگز روا نمى‏داشت كه آنچه را حق و استوار
مى‏دانست، با زبان شمشير و خشونت، به مردمان بقبولاند و آنان را به
اطاعت وا دارد؛ چرا كه در نهايت، مردم، راهى را برخواهند گزيد كه
بدان دل بسته‏اند.

به ديگر سخن، اگر اين پرسش را در پيش ديدِ امام على عليه السلام بنهيد كه:
«چرا مردم تنهايت گذاشتند؟»، امام عليه السلام در پاسخ مى‏گويد: من حاضر
نبودم با زبان شمشير، آنان را به فرمانبرى وا دارم. آنان نيز متأسّفانه به
لحاظ فرهنگى و ساخت اجتماعى و شيوه‏هايى كه بر آنها رفته بود و
بدانها خو گرفته بودند، چنان نبودند كه ارج و عظمت اين راه را بفهمند
و بدان گردن نهند.

امام عليه السلام بر اين باور بود كه با خشونت، مشكل حكومت به گونه‏اى
زودگذر، حل مى‏شود؛ امّا آن حاكميت و حكومت، ديگر علوى
نخواهد بود. امام عليه السلام اين حقيقت را بارها بيان كرده است:

ج 6، ص 223، ح 2577.