دانش نامه امیر المؤمنین علیه السلام بر پایه قرآن، حدیث و تاریخ جلد 7

به موجب اين روايات كه به حدّ و حصر نمى‏آيند، امام عليه السلام از راه
موهبت الهى و نه از راه اكتساب، به همه چيز واقف و از همه چيز آگاه
است و هر چه را بخواهد به اذن خدا، به ادنى توجّهى مى‏داند...

نكته‏اى كه بايد به سوى آن عطف توجّه كرد، اين است كه اين‏گونه علم
موهبتى به موجب ادلّه عقلى و نقلى كه آن را اثبات مى‏كند، قابل
هيچ‏گونه تخلّف نيست و تغيّر نمى‏پذيرد و سر مويى به خطا نمى‏رود و
به اصطلاح، علم است به آنچه در لوح محفوظْ ثبت شده و آگاهى است
از آنچه قضاى حتمى خداوندى به آن تعلّق گرفته است.

همچنين لازمه اين مطلب اين است كه هيچ‏گونه تكليفى به متعلَّق
اين‏گونه علم (از آن جهت كه متعلَّق اين‏گونه علم و حتمى‏الوقوع است)
تعلّق نمى‏گيرد و همچنين قصد و طلبى از انسان با او ارتباط پيدا
نمى‏كند؛ زيرا تكليف، همواره از راه امكان به فعل تعلّق مى‏گيرد و از راه
اين‏كه فعل و تركش هر دو در اختيار مكلّف‏اند، فعل يا ترك خواسته
مى‏شود؛ و امّا از جهت ضرورى الوقوع و متعلَّق قضاى حتمى بودن آن،
محال است مورد تكليف قرار گيرد. مثلاً صحيح است خدا به بنده خود
بفرمايد: فلان كارى كه فعل و ترك آن براى تو ممكن است و در اختيار
توست، بكن؛ ولى محال است بفرمايد: فلان كارى را كه به موجب
مشيّت تكوينى و قضاى حتمى من البته تحقق خواهد يافت و بروبرگرد
ندارد، بكن يا مكن؛ زيرا چنين امر و نهى‏اى لغو و بى‏اثر است.

همچنين انسان مى‏تواند امرى را كه امكان شدن و نشدن دارد، اراده
كرده، براى خود مقصد و هدف قرار دهد و براى تحقّق دادن آن به
تلاش و كوشش بپردازد؛ ولى هرگز نمى‏تواند امرى را كه به طور يقين
(بى‏تغيّر وتخلّف) و به طور قضاى حتمى شدنى است، اراده كند و آن را
مقصد خود قرار داده، تعقيب كند؛ زيرا اراده و عدم اراده و قصد و عدم
قصد انسان، كم‏ترين تأثيرى در امرى كه به‏هر حال شدنى است و از آن
جهت كه شدنى است، ندارد.