لطفا منتظر باشید ...
و يا ضد آن را ارائه دهد كه از اساس متزلزل است . از نظر اين دسته تا معماي عدل و ظلم حل نگردد ، نمي توان درباره وجود خداوند نظر قاطع داد ، زيرا اشكالات مربوط به عدل الهي ، دليل وجود خداوند را ، يعني كمال و تماميت نظام خلقت را مخدوش مي سازد .علامه حلي در شرح " تجريد " آنجا كه در باره علم باري بحث مي كند ، تصريح مي كند كه اگر اشكالات شرور و نواقص خلقت حل نشود نقضي بر علم و حكمت باري تلقي مي گردد .
عدل چيست ؟
اولين مسأله اي كه بايد روشن شود اين است كه عدل چيست ؟ ظلم چيست ؟ تا مفهوم اصلي و دقيق عدل روشن نشود هر كوششي بيهوده است و از اشتباهات مصون نخواهيم ماند . مجموعا چهار معني و يا چهار مورد استعمال براي اين كلمه هست :الف . موزون بودن :
اگر مجموعه اي را در نظر بگيريم كه در آن ، اجزاء و ابعاض مختلفي بكار رفته است و هدف خاصي از آن منظور است ، بايد شرائط معيني در آن از حيث مقدار لازم هر جزء و از لحاظ كيفيت ارتباط اجزاء با يكديگر رعايت شود ، و تنها در اين صورت است كه آن مجموعه مي تواند باقي بماند و اثر مطلوب خود را بدهد و نقش منظور را ايفا نمايد . مثلا يك اجتماع اگر بخواهد باقي و برقرار بماند بايد متعادل باشد ، يعني هر چيزي در آن به قدر لازم ( نه به قدر مساوي ) وجود داشته باشد .يك اجتماع متعادل ، به كارهاي فراوان اقتصادي ، سياسي ، فرهنگي ، قضائي ، تربيتي احتياج دارد و اين كارها بايد ميان افراد تقسيم مي شود و براي هر كدام از آن كارها به آن اندازه كه لازم و ضروري است افراد گماشته شوند . از جهت تعادل اجتماعي ، آنچه ضروري است اين است كه ميزان احتياجات در نظر گرفته شود و متناسب با آن احتياجات ، بودجه و نيرو مصرف گردد . اينجاست كه پاي " مصلحت " به ميان مي آيد ، يعني مصلحت كل ، مصلحتي كه در آن ، بقاء و دوام " كل " و هدفهايي كه از كل منظور است در نظر گرفته مي شود . از اين نظر ، " جزء " فقط وسيله است ، حسابي مستقل و براي خود ندارد . همچنين است تعادل فيزيكي ، يعني مثلا يك ماشين كه براي منظوري ساخته مي شود و انواع نيازمنديها براي ساختمان اين ماشين هست ، اگر بخواهد يك مصنوع متعادل باشد بايد از هر ماده اي به قدري كه لازم و ضروري است
و احتياج ايجاب مي كند در آن بكار برده شود . تعادل شيميائي نيز چنين است ، هر مركب شيميائي فرمول خاصي دارد و نسبت خاصي ميان عناصر تركيب كننده آن هست ، تنها با رعايت آن فرمول و آن نسبتها كه متفاوت است تعادل برقرار مي شود و آن مركب بوجود مي آيد .جهان ، موزون و متعادل است ، اگر موزون و متعادل نبود برپا نبود ، نظم و حساب و جريان معين و مشخصي نبود . در قرآن كريم آمده است : و السماء رفعها و وضع الميزان ( 1 ) . همانطور كه مفسران گفته اند مقصود اين است كه در ساختمان جهان ، رعايت تعادل شده است ، در هر چيز ، از هر ماده اي به قدر لازم استفاده شده است ، فاصله ها اندازه گيري شده است . در حديث نبوي آمده است : بالعدل قامت السموات و الارض ( 2 ) . " همانا آسمان و زمين به موجب عدل برپاست " . نقطه مقابل عدل به اين معني ، بي تناسبي است
نه ظلم . لهذا عدل به اين معني از موضوع بحث ما خارج است . بسياري از كساني كه خواسته اند به اشكالات مربوط به عدل الهي از نظر تبعيضها ، تفاوتها و بديها جواب بدهند ، به جاي آنكه مسأله را از نظر عدل و ظلم طرح كنند از نظر تناسب و عدم تناسب طرح كرده اند و به اين جهت قناعت كرده اند كه همه
1. الرحمن / . 7 .2. تفسير صافي ، ذيل آيه فوق ( چاپ اسلاميه ، ج 2 ص 638 ) .
