نظام عرضي - عدل الهی نسخه متنی

اينگونه افراد پيش خود فكر مي كنند همانطور كه هيچ مانعي نيست كه فلان رئيس ، مرؤوس باشد و مرؤوس ، رئيس ، چرا نبايد گوسفند بجاي انسان ، و انسان بجاي گوسفند باشد ؟ چرا آن را گوسفند و اين را انسان قرار داد ؟ نمي دانند كه چنين چيزي محال است ، زيرا علت بودن علتي براي معلولي معين ، و معلول واقع شدن معلولي براي علتي معين ، جعلي و قراردادي نيست .

اگر " الف " علت است از براي " ب " ، به خاطر خصوصيتي است كه در ذات " الف " وجود دارد و آن را علت " ب " ساخته است ، و نيز " ب " كه معلول " الف " است خصوصيتي دارد كه به خاطر آن ، مربوط با " الف " گشته است ، و اين خصوصيت ، چيزي جز نحوه وجود آنها نيست ، و به همين دليل ، آن خصوصيت ، امري واقعي است نه اعتباري و عارضي و قابل انتقال . عليهذا ارتباط هر علت با معلول خودش و ارتباط هر معلول با علت خودش از ذات علت و ذات معلول بر مي خيزد ، معلول به تمام ذات خود مرتبط با علت است و علت نيز به تمام ذات خود منشأ صدور معلول است . از اينجا - همانطوري كه قبلا اشاره كرديم - روشن مي گردد كه مرتبه هر وجودي عين ذات او است و تخلف ناپذير است .

درست مانند مراتب اعداد . در يك صف اتوبوس ، افراد را مي توان عقب و جلو كرد ، ولي مراتب اعداد را نمي توان عقب و جلو كرد ، عدد پنج كه رتبه اش بعد از عدد چهار قرار دارد ممكن نيست قبل از آن قرار بگيرد .

قبل از عدد چهار ، جز عدد سه چيزي نمي تواند باشد ، حتي اگر آن را پنج هم بناميم ، فقط نام را عوض كرده ايم و محال است كه واقعيت آن را عوض كنيم . بين همه موجودات جهان چنين نظامي ذاتي و عميق برقرار است .

اين جمله قرآن كريم درباره فرشتگان كه مي گويد : و ما منا الا له مقام معلوم ( 1 ) " نيست از ما كسي مگر آنكه مقام معلومي دارد " درباره همه موجودات صادق است . هر چيزي جاي خاصي دارد و فرض آن در غير جاي خودش مساوي با از دست دادن ذات آن است و خلف است ( 2 ) .

نظام عرضي

علاوه بر نظام طولي كه ترتيب موجودات را از لحاظ فاعليت و خالقيت و ايجاد

1. صافات / . 164 .

2. براي تفصيل بيشتر به كتاب " اصول فلسفه و روش رئاليسم " مقاله هشتم و نهم مراجعه شود .