درجات قرب - تفسیر نماز نسخه متنی

درجات قرب

لفظ «درجات» در قرآن، مكرّر و با تعبيرهاى مختلفى آمده است كه نكات لطيفى دربر دارد. براى بعضى مىفرمايد: (لَهُمْ دَرَجات)(98) براى آنها درجاتى است. اما درباره عدّه ديگرى مىفرمايد: (هُمْ دَرَجاتٌ)(99) آنان خود درجه هستند. مانند افراد بزرگى كه اگر در پايين مجلس هم بنشينند آنجا مىشود بالا، يعنى خود آنان درجه سازند، نه آنكه درجه و مقام آنها را بالا ببرد.

اين درجه بندى معنوى مخصوص انسان ها نيست، بلكه سلسله مراتب در ميان فرشتگان نيز هست. قرآن در مورد جبرئيل مىفرمايد: (مُطاعٍ ثَمَّ اَمين)(100) يعنى مورد اطاعت ديگر فرشتگان است.

به هر حال درجات انسان ها در اطاعت از خدا متفاوت است:

1- گاهى فقط مطيع است، اما نه از روى رضا.

2- گاهى نه فقط مطيع كه محبّ است، يعنى بر اساس عشق و محبّت اطاعت مىكند.

3- گاهى بالاتر از اطاعت و محبّت، به معرفت كامل مىرسد و هرچه مىبيند او را مىبيند.

حضرت على عليه السلام مىفرمايد: «ما رَاءَيْتُ شَيْئاً اِلاّ وَ رَاءَيْتُ اللّه قَبْلَه و بَعْدَه و مَعَه»(101)

خدا را براى خدا بخوانيم

مى گويند: سلطان محمود غزنوى براى آزمايش درباريانش كه چقدر به او وفادارند، كاروانى به راه انداخت و صندوق جواهرى را بر شترى نهاد اما در آنرا قفل نكرد. در مسير راه به درّه اى رسيدند او شتر را رَم داد، صندوق برگشت و جواهرات به درّه سرازير شد. سلطان گفت: هر كس هر جواهرى به دستش رسيد از آنِ او باشد، اطرافيان شاه را رها كردند و به سراغ جمع كردنِ درّ و گوهر رفتند.

در اين ميان ديد كه اَياز جواهرات را رها كرده و به دنبال سلطان آمده است. از او پرسيد تو چرا به سراغ جواهرات نرفتى اياز در جواب گفت:

آنگاه مولوى از اين ماجرا نتيجه گيرى كرده و مىگويد:

قرآن از كسانى كه خدا را بخاطر خود مىخوانند و فقط در مشكلات به سراغ او مىروند و در غير آن خدا را فراموش و يا حتى انكار مىكنند، به شدت انتقاد كرده است:

(فَاِذا رَكِبوُا فِى الْفُلْك دَعَوُا اللّهَ مُخْلِصينَ لَهُ الدّين فَلمّا نَجّاهُمْ اِلىَ الْبرِّاِذاهُمْ يُشْرِكوُن)(102)

هرگاه بر كشتى سوار و در آستانه غرق شدن قرار گيرند، با اخلاص خدا را مىخوانند، اما همين كه به خشكى پا گذاشتند و نجات يافتند مشرك مىشوند.

به هرحال، كار براى خود، نفس پرستى است.

كار براى مردم، بت پرستى است.

كار براى خدا و خلق، دوگانه پرستى است.

و كارِ خود و خلق را براى خدا كردن، خداپرستى است.

در مناجات مىخوانيم: «اِلهى ما عَبَدْتُك خَوْفاً مِنْ نارِك وَ لا طَمَعاً فى جَنَّتِك بَلْ وَجَدْتُك اَهْلاً لِلْعِبادَة فَعَبْدتُك»(103) خداوندا! عبادتِ من نه از ترس دوزخ و نه به طمع بهشت توست، بلكه بخاطر آنست كه تو را شايسته عبادت و بندگى يافتم پس تو را عبادت كردم.

آرى، اين تجّارند كه به طمع سود كار مىكنند و اين بردگانند كه از روى ترس كار مىكنند، آزادگان و اَحرار بخاطر شكر نعمتهاى الهى او را عبادت مىكنند. چنانكه در كلمات معصومين آمده است:

«اِنَّ قَوماً عَبَدوُا اللّهَ رَغْبَةً فَتِلْك عِبادَةُ التُّجارِ وَ اِنَّ قَوْماً عَبَدوُا اللّهَ رَهْبَةًفَتِلْك عِبادَةُ الْعَبيدِ و اِنَّ قَوماً عَبَدوُاللّهَ شُكْراً فَتِلْك عِبادَةُ الاَْحْرارِ»(104)

به قول حافظ:

در عشق مادى انسان معشوق را براى خود مىخواهد، اما در عشق معنوى، انسان خود را براى معشوق. على عليه السلام در دعاى كميل مىگويد: «وَاجْعَلْ قَلْبى بِحُبِّك مُتَيَّماً» خداوندا! قلبم را از محبّت خود لبريز كن.