خدايا تنها ترا مىپرستيم و تنها از تو يارى مىجوئيم.«ايّاك نعبد» يعنى فقط بنده تو هستيم نه بنده ديگران. اين جمله دو بُعد دارد: يكى اثباتِ بندگى براى او و ديگرى نفى بندگى براى غير او. آرى مكتب كامل در كنار ايمان به خدا، كفر به طاغوت دارد و كسانى كه به خدا ايمان دارند، امّا سلطه طاغوت ها را پذيرفته اند نيمه مسلمان هستند و شايد نامسلمان! ايمان به خدا منهاى كفر به طاغوت، يعنى مسلمان اسير! براى رهايى از قرارگرفتن در مدار شرك بايد به مركز وحدت و قدرت پناهنده شد و لذا نمازگزار در نماز تنها خود را نمى بيند كه به فكر خود باشد، بلكه گويا به نمايندگى از تمام موحّدان سخن مىگويد كه: خدايا! من به تنهايى قابل و لايق نيستم تا عبادتى شايسته داشته باشم و لذا در ميان جمعِ مسلمين آمده ام و ما همگى تو را عبادت و بندگى مىكنيم. نه فقط من كه همه ما از تو استمداد مىجوئيم. بنابراين نماز بايد در اصل به جماعت خوانده شود و نماز فرادى در مرحله بعدى قرار دارد.آيات قبلى به ما توحيد نظرى و شناخت صحيح از خداوند داد و اين آيه توحيد عبادى وعملى را مطرح مىكند كه نه فقط خدا را به يگانگى بشناس، بلكه در عمل نيز تنها يگانه را عبادت كن و يگانه پرست باش. چرا خداىِ رحمن و رحيم و ربّ و مالك را رهاكنى و به سراغ بندگى ديگران بروى فقط بنده خدا باش نه بنده شرق و غرب، نه بنده زر و زور و نه بنده طاغوت ها. حتّى حق بندگى و اطاعتِ از صالحان را ندارى، مگر آنكه خداوند به تو اجازه يا دستور دهد. چنانكه در مورد پيامبرش مىفرمايد: (مَنْ يُطِعِ الرَّسُولَ فَقَدْ اَطاعَ اللّهَ)(210) هركس از رسول پيروى كند خدا را اطاعت كرده است. چنانكه اگر اطاعت از پدر و مادر مىكنيم، چون او به ما دستور داده است و در حقيقت اطاعت از خدا مىكنيم.انسان بايد به حكم عقل تنها بندگى خدا را بپذيرد، زيرا ما انسان ها عاشق كمال هستيم و نيازمند رشد و تربيت، و خداوند نيز جامع تمام كمالات و ربّ تمام آفرينش است. اگر به مهر و محبّت نيازمنديم او رحمن و رحيم است و اگر از آينده دور نگرانيم او صاحب اختيار و مالك آن روز است، پس چرا به سوى ديگران برويم و از آنها مدد بخواهيم«ايّاك نَعبد» يعنى با مردم هستم، اما به غير تو دل نبسته ام. نه از اجتماع مسلمين كناره مىگيرم كه خلق تو را فراموش كنم و نه در جامعه ذوب مىشوم كه تو خالق را رها كنم. بلكه مىدانم مسير به سوى خالق از ميان خلق مىگذرد.«ايّاك نَستعين» يعنى گرچه از اسباب و وسائلى كه تو در آفرينش قرار داده اى استفاده مىكنيم، اما مىدانيم اثر وكارآيى هر وسيله وسببى بدست توست. تو سبب ساز و سبب سوزى. هم چيزى را سبب قرار مىدهى و هم مىتوانى اثر آنرا بگيرى. اراده تو حاكم بر همه قوانين است وطبيعت محكوم اراده توست.«ايّاك نَعبد» يعنى تنها تو شايسته پرستشى و ما نه از روى ترس و طمع، بلكه از روى عشق و محبّت تو را عبادت مىكنيم. كدام محبوب از تو به ما نزديكتر و به ما مهربان تر؟«ايّاك نَعبد و ايّاك نَستعين» يعنى نه جبر و نه تفويض. چون مىگوييم «نَعْبُدُ» پس داراى اختيار هستيم و چون مىگوييم «نستعين» پس نيازمنديم و همه امور در اختيار ما نيست.«ايّاك نَعبُد و ايّاك نَستَعين» يعنى نماز را به جماعت مىخوانيم و با مسلمانان در يك صف، برادر و برابر و همدل و هماهنگ هستيم.«ايّاك نَعبُد» يعنى خدايا من تو را بر خود حاضر و ناظر مىبينم و لذا مىگويم: «ايّاك» و بنده اى كه خود را در محضر خداى تعالى ببيند زودتر بهره مىگيرد.از ابتداى سوره حمد بطور غيابى با خدا سخن مىگفتيم، اما در اينجا به حضور و خطاب مىرسيم. اوّل با صفات خدا آشنا مىشويم اما كم كم به خودش مىرسيم. و نه فقط يكبار بلكه چون گفتگو با محبوب شيرين است، كلمه «ايّاك» را تكرار مىكنيم.خدايا! گرچه عبادت از ماست، امّا در عبات كردن هم نيازمند كمك تو هستيم: (وَ ما كُنّا لِنَهْتَدِىَ لَوْلا اَنْ هَدنَا اللّهُ)(211) اگر هدايت الهى نبود ما هدايت نمى يافتيم.گرچه تنها از او استعانت مىجوئيم، امّا استمداد از غير او اگر با رضايت او باشد اشكال ندارد. چنانكه انسان از استعداد و نيرو و فكر خود كمك مىگيرد و اين منافاتى با توحيد ندارد. خداوند خود به ما دستور مىدهد: «تَعاوَنُوا» زيرا زندگى بدون تعاون و يارى امكان ندارد. حضرت على عليه السلام به كسى كه دعا مىكرد: خدايا! مرا محتاج مردم نكن، فرمود: اين حرف صحيح نيست، بلكه بگو: خدايا! مرا محتاج افراد بد نكن، زيرا زندگى بدون همكارى و هميارى ممكن نيست.كسى كه صادقانه بگويد: «ايّاك نَعبُد» ديگر روح تكبر و غرور و خودخواهى ندارد و در برابر دستورات الهى خاضع و مطيع است. مىداند كه چون خداوند بيشترين لطف را بر او كرده، بايد بهترين تذلّل را به درگاهش بياورد. همچون عبد مطلق در برابر مولاى مطلق بايستد و خاضعانه بگويد: من بنده ام و تو مولايى. من كسى جز تو را ندارم، امّا تو غير مرا فراوان دارى. تو به عبادتِ من نياز ندارى، بلكه من سراپا محتاج لطف و كرم تو هستم و بايد همواره از تو مدد بجويم.
لطفا منتظر باشید ...
