لطفا منتظر باشید ...
كتابي شگفت
اين مجموعه نفيس...
اين مجموعه نفيس و زيبا به نام نهج البلاغه كه اكنون در دست ما است و روزگار از كهنه كردن آن ناتوان است و گذشت زمان و ظهور افكار و انديشه هاي نوتر و روشن تر مرتبا بر ارزش آن افزوده است، منتخبي از خطابه ها و دعاها و وصايا و نامه ها و جمله هاي كوتاه مولاي متقيان علي عليه السلام است كه بوسيله سيد شريف بزرگوار رضي رضوان الله عليه در حدود هزار سال پيش گردآوري شده است.آنچه ترديد ناپذير است اينست كه علي عليه السلام چون مرد سخن بوده است، خطابه هاي فراوان انشاء كرده، و همچنين به تناسبهاي مختلف جمله هاي حكيمانه كوتاه فراوان از او شنيده شده است، همچنانكه نامه هاي فراوان مخصوصا در زمان خلافت نوشته است، و مردم مسلمان علاقه و عنايت خاصي به حفظ و ضبط آنها داشته اند.
مسعودي كه تقريبا صد سال پيش از سيد رضي مي زيسته است "اواخر قرن سوم و اوايل قرن چهارم هجري" در جلد دوم مروج الذهب تحت عنوان في ذكر لمع من كلامه و اخباره و زهده مي گويد:
آنچه مردم از خطابه هاي علي در مقامات مختلف حفظ كرده اند. [ براي من معلوم نيست كه مقصود مسعودي اينست كه در متن كتب حفظ شده است و يا مقصود اينست كه مردم از بركرده اند و يا هر دو قصد شده است. ] بالغ بر چهارصد و هشتاد و اندي مي شود، علي عليه السلام آن خطابه ها را بالبديهه و بدون يادداشت و پيشنويس انشاء مي كرد، و مردم هم الفاظ آنرا مي گرفتند و هم عملا از آن بهره مند مي شدند.
گواهي دانشمند خبير و متتبعي مانند مسعودي مي رساند كه خطابه هاي علي چه قدر فراوان بوده است، در نهج البلاغه تنها 239 قسمت به نام خطبه نقل شده است، در صورتيكه مسعودي چهارصد و هشتاد و اندي آمار مي دهد و به علاوه اهتمام و شيفتگي طبقات مختلف را بر حفظ و ضبط سخنان مولي مي رساند.
سيد رضي و نهج البلاغه
سيد رضي شخصا شيفته سخنان علي عليه السلام بوده است، او مردي اديب و شاعر و سخن شناس بود، ثعالبي كه معاصر وي بوده درباره اش گفته است: او امروز شگفت ترين مردم عصر و شريفترين سادات عراق است و گذشته از اصالت نسب و حسب به ادب روشن و فضل كامل آراسته شده است... او از همه شعراي آل ابي طالب برتر است با اينكه آل ابي طالب شاعر برجسته
فراوان دارند، اگر بگويم در همه قريش شاعري به اين پايه نرسيده است دور از صواب نگفته ام. [ مقدمه عبده بر شرح نهج البلاغه، ص 9. ]
سيد رضي به خاطر همين شيفتگي كه به ادب عموما و به كلمات علي عليه السلام خصوصا، داشته است بيشتر از زاويه فصاحت و بلاغت و ادب به سخنان مولي مي نگريسته است، و به همين جهت در انتخاب آنها اين خصوصيت را در نظر گرفته است، يعني آن قسمت ها بيشتر نظرش را جلب مي كرده است كه از جنبه بلاغت برجستگي خاص داشته است، و از اين رو نام مجموعه منتخب خويش را نهج البلاغه نهاده است، و به همين جهت نيز اهميتي به ذكر ماخذ و مدارك نداده است، فقط در موارد معدودي به تناسب خاصي نام كتابي را مي برد كه آن خطبه يا نامه در آنجا آمده است.
در يك مجموعه تاريخي و يا حديثي در درجه اول بايد سند و مدرك مشخص باشد وگرنه اعتبار ندارد، ولي ارزش يك اثر ادبي در لطف و زيبايي و حلاوت و شيوائي آن است. در عين حال نمي توان گفت كه سيد رضي از ارزش تاريخي و ساير ارزشهاي اين اثر شريف غافل و تنها متوجه ارزش ادبي آن بوده است.
خوشبختانه در عهدها و عصرهاي متاخرتر افراد ديگري در پي گرد آوري اسناد و مدارك نهج البلاغه برآمده اند، و شايد از همه مشروحتر و جامعتر كتابي است به نام نهج السعاده في مستدرك نهج البلاغه كه در حال حاضر بوسيله يكي از فضلاي متتبع و ارزشمند شيعه عراق به نام محمد باقر محمودي در حال تكوين است،
در اين كتاب ذي قيمت مجموعه سخنان علي عليه السلام اعم از خطب، اوامر، كتب و رسائل، وصايا، ادعيه، كلمات قصار جمع آوري شده است اين كتاب شامل نهج البلاغه فعلي و قسمت هاي علاوه اي است كه سيد رضي آنها را انتخاب نكرده و يا در اختيارش نبوده است و ظاهرا جز قسمتي از كلمات قصار، مدارك و ماخذ همه بدست آمده است. تاكنون چهار جلد از اين كتاب چاپ و منتشر شده است.
اين نكته نيز ناگفته نماند كه كار گردآوري مجموعه اي از سخنان علي عليه السلام منحصر به سيد رضي نبوده است، افراد ديگري نيز كتابهايي با نام هاي مختلف در اين زمينه تاليف كرده اند. معروف ترين آنها غرر و درر آمدي است كه محقق جمال الدين خوانساري آن را به فارسي شرح كرده است و اخيرا به همت فاضل متتبع عاليقدر آقاي مير جلال الدين محدث ارموي، از طرف دانشگاه تهران چاپ شده است. علي الجندي رئيس دانشكده علوم در دانشگاه قاهره در مقدمه اي كه بر كتاب علي بن ابي طالب، شعره و حكمه نوشته است، چند كتاب و نسخه از اين مجموعه ها نام مي برد كه برخي از آنها به صورت خطي مانده است و هنوز چاپ نشده است، از اين قرار:
1- دستور معالم الحكم، از قضاعي صاحب الخطط.
2- نثراللئالي اين كتاب به وسيله يك مستشرق روسي در يك جلد ضخيم ترجمه و منتشر شده است.
3- حكم سيدنا علي عليه السلام نسخه خطي در دارالكتب المصريه.
دو امتياز
كلمات اميرالمومنين عليه السلام از قديم ترين ايام با دو امتياز همراه بوده است و با اين دو امتياز شناخته مي شده است: يكي فصاحت و بلاغت، و ديگر چند جانبه بودن و به اصطلاح امروز چند بعدي بودن. هر يك از اين دو امتياز به تنهايي كافي است كه به كلمات علي عليه السلام ارزش فراوان بدهد، ولي توام شدن اين دو با يكديگر يعني اينكه سخني در مسيرها و ميدانهاي مختلف و احيانا متضاد رفته و در عين حال كمال فصاحت و بلاغت خود را در همه آنها حفظ كرده باشد، سخن علي عليه السلام را قريب به حد اعجاز قرار داده است و به همين جهت سخن علي در حد وسط كلام مخلوق و كلام خالق قرار گرفته است و درباره اش گفته اند: فوق كلام المخلوق و دون كلام الخالق!
زيبايي
اين امتياز نهج البلاغه براي فردي كه سخن شناس باشد و زيبايي سخن را درك كند نياز به توضيح و توصيف ندارد، اساسا زيبايي درك كردني است نه وصف كردني. نهج البلاغه پس از نزديك چهارده قرن براي شنونده امروز همان لطف و حلاوت و گيرندگي و جذابيت را دارد كه براي مردم آنروز داشته است، ما نمي خواهيم در مقام اثبات اين مطلب برآئيم؛ به تناسب بحث، گفتگويي درباره تاثير و نفوذ سخن علي در دلها و در برانگيختن اعجابها كه از زمان خود آنحضرت تا امروز با اين همه تحولات و تغييراتي كه در فكرها و ذوقها پيدا شده، ادامه دارد، انجام مي دهيم و از زمان خود آنحضرت آغاز مي كنيم: ياران علي عليه السلام خصوصا آنان كه از سخنوري بهره اي داشتند شيفته سخنانش بودند، ابن عباس يكي از آنهاست. ابن عباس آنچنان
كه جاحظ در البيان و التبيين نقل مي كند خود خطيبي زبردست بوده است. [ جلد اول صفحه 230. ]
وي اشتياق خود را به شنيدن سخنان علي عليه السلام و لذت بردن خويش را از سخنان نغز آن حضرت كتمان نمي كرده است، چنان كه هنگامي كه علي عليه السلام خطبه معروف شقشقيه را انشاء فرمود ابن عباس حضور داشت، در اين بين، مردي از اهل سواد كوفه نامه اي كه مشتمل بر مسائلي بود به دست آن حضرت داد و سخن قطع شد. علي عليه السلام پس از قرائت آن نامه با آنكه ابن عباس تقاضا كرد سخن را ادامه دهد ادامه نداد، ابن عباس گفت هرگز در عمر خود از سخني متاسف نشدم آنچنانكه بر قطع اين سخن متاسف شدم.
ابن عباس در مورد يكي از نامه هاي كوتاه علي كه به عنوان خودش صادر شده مي گويد: بعد از سخن پيامبر اكرم صلى اللَّه عليه و آله از هيچ سخني به اندازه اين سخن سود نبردم. [ نهج البلاغه، بخش نامه ها، شماره 22. ]
معاويه بن ابي سفيان كه سرسخت ترين دشمنان وي بود به زيبايي و فصاحت خارق العاده سخن او معترف بود.
محقن بن ابي محقن به علي عليه السلام پشت مي كند و به معاويه رو مي آورد و براي اين كه دل معاويه را كه از كينه علي عليه السلام مي جوشد خرسند سازد گفت: از نزد بي زبانترين مردم به نزد تو آمدم.
آنچنان اين چاپلوسي مشمئز كننده بود كه خود معاويه او را ادب كرد. گفت: واي بر تو ! علي بي زبانترين افراد است؟! قريش پيش از علي از فصاحت آگاهي نداشت، علي به قريش درس فصاحت آموخت.
