سیری در نهج البلاغه نسخه متنی

عثمان

ذكر عثمان در نهج البلاغه از دو خليفه پيشين بيشتر آمده است. علت آن روشن است: عثمان در جرياني كه تاريخ آن را فتنه بزرگ ناميد و خود خويشاوندان نزديك عثمان يعني بني اميه بيش از ديگران در آن دست داشتند، كشته شد و مردم بلافاصله دور علي عليه السلام را گرفتند و آنحضرت طوعا او كرها بيعت آنان را پذيرفت و اين كار طبعا مسائلي را براي حضرتش در دوره خلافت به وجود آورد. از طرفي، داعيه داران خلافت شخص او را متهم مي كردند كه در قتل عثمان دست داشته است و او ناچار بود از خود دفاع "كند" و موقف خويش را در حادثه قتل عثمان روشن سازد، و از طرف ديگر، گروه انقلابيون كه عليه حكومت عثمان شوريده بودند و قدرتي عظيم به شمار مي رفتند جزو ياران علي عليه السلام بودند و مخالفان علي از او مي خواستند آنان را تسليم كند تا به جرم قتل عثمان قصاص كنند و علي عليه السلام مي بايست اين مسأله را در سخنان خود طرح كند و تكليف خود را بيان نمايد.

بعلاوه، در زمان حيات عثمان آنگاه كه انقلابيون عثمان را در
محاصره قرار داده بودند و بر او فشار آورده بودند كه يا تغيير روش بدهد يا استعفا كند، يگانه كسي كه مورد اعتماد طرفين و سفير في ما بين بود و نظريات هر يك از آنها را علاوه بر نظريات خود به طرف ديگر مي گفت، علي بود.

از همه اينها گذشته، در دستگاه عثمان فساد زيادتري راه يافته بود و علي عليه السلام بر حسب وظيفه نمي توانست در زمان عثمان و يا در دوره بعد از عثمان درباره آنها بحث نكند و به سكوت برگزار نمايد. اينها مجموعا سبب شده كه ذكر عثمان بيش از ديگران در كلمات علي عليه السلام بيايد.

در نهج البلاغه مجموعا 16 نوبت درباره عثمان بحث شده كه بيشتر آنها درباره حادثه قتل عثمان است. در پنج مورد علي خود را از شركت در قتل جدا تبرئه مي كند و در يك مورد طلحه را كه مسأله قتل عثمان را بهانه اي براي تحريك عليه علي عليه السلام قرار داده بود- شريك در توطئه عليه عثمان معرفي مي نمايد. در دو مورد معاويه را- كه قتل عثمان را دستاويز براي توطئه و اخلال در حكومت انساني و آسماني علي قرار داده و اشك تمساح مي ريخت و مردم بيچاره را تحت عنوان قصاص از كشندگان خليفه مظلوم به نفع آرمانهاي ديرينه خود تهييج مي كرد- سخت مقصر مي شمارد.