تفسیر نمونه جلد 9

ديگرى را در برابر اراده و خواست دل خويش مقهور و ذليل سازد.

اين معنى در بسيارى از آيات قرآن آمده و با صفات مذموم ديگرى احيانا همراه است مانند آيه فوق كه توام با" عنيد" ذكر شده و در آيه 32 سوره مريم از زبان عيسى پيامبر خدا مى‏خوانيم وَ لَمْ يَجْعَلْنِي جَبَّاراً شَقِيًّا" خداوند مرا جبار شقى قرار نداده است"، و يا در حالات بنى اسرائيل در باره ساكنان ستمگر بيت المقدس مى‏خوانيم كه آنها به موسى گفتند إِنَّ فِيها قَوْماً جَبَّارِينَ:" در اين سر زمين گروهى ستمگر و ستم پيشه‏اند" (مائده آيه 22) اما گاه" جبار" از همين دو ريشه در معنى مدح به كار مى‏رود و به كسى گفته مى‏شود كه نيازمنديهاى مردم و نقائص آنها را جبران مى‏كند، و استخوانهاى شكسته را پيوند مى‏دهد، و يا اينكه داراى قدرت فراوانى است كه غير او در برابر او خاضع مى‏باشند بى‏آنكه بخواهد بر كسى ستم كند و يا از قدرتش سوء استفاده نمايد و به همين جهت، جبار به هنگامى كه به اين معنى باشد با صفات مدح ديگر همراه مى‏گردد، چنان كه در آيه 23 سوره حشر مى‏خوانيم الْمَلِكُ الْقُدُّوسُ السَّلامُ الْمُؤْمِنُ الْمُهَيْمِنُ الْعَزِيزُ الْجَبَّارُ الْمُتَكَبِّرُ:" او فرمانرواى پاك و منزهى است كه بندگانش هرگز از او ستم نمى‏بينند، و نگهبان و حافظ غير قابل شكست و قدرتمند و برتر است" روشن است كه صفاتى همچون قدوس و سلام و مؤمن، هرگز با جبار به معنى ظالم و ستمگر، و متكبر به معنى خود برتر بين سازگار نيست، و اين عبارت به خوبى نشان مى‏دهد كه جبار در اينجا به معنى دوم است.

ولى از آنجا كه بعضى تنها پاره‏اى از استعمالات جبار را در نظر گرفته و به ريشه لغت و معانى متعدد آن توجه نكرده‏اند، چنين پنداشته‏اند كه به كار بردن آن در باره خداوند صحيح به نظر نمى‏رسد (و همچنين واژه متكبر) اما با در نظر