تفسیر نمونه جلد 9

بهر حال آن روز روز كشف حقائق اشياء و باز گشت" غيب" به" شهود" است و شباهتى با اين جهان ندارد.

ولى اين برداشت از آيه فوق با ظاهر آيات ديگر قرآن چندان سازگار نيست چرا كه قرآن گفتگوهاى زيادى از مؤمنان و مجرمان، پيشوايان و جباران و پيروان آنها، همچنين شيطان و فريب‏خوردگانش، و دوزخيان و بهشتيان نقل مى‏كند كه نشان دهنده وجود سخنانى همانند سخنان اين جهان است.

حتى از بعضى از آيات قرآن استفاده مى‏شود كه پاره‏اى از گناهكاران در برابر بعضى از سؤالات دروغ هم مى‏گويند مثلا در سوره انعام آيه 22- 24 مى‏خوانيم وَ يَوْمَ نَحْشُرُهُمْ جَمِيعاً ثُمَّ نَقُولُ لِلَّذِينَ أَشْرَكُوا أَيْنَ شُرَكاؤُكُمُ الَّذِينَ كُنْتُمْ تَزْعُمُونَ- ثُمَّ لَمْ تَكُنْ فِتْنَتُهُمْ إِلَّا أَنْ قالُوا وَ اللَّهِ رَبِّنا ما كُنَّا مُشْرِكِينَ- انْظُرْ كَيْفَ كَذَبُوا عَلى‏ أَنْفُسِهِمْ وَ ضَلَّ عَنْهُمْ ما كانُوا يَفْتَرُونَ:-" آن روز كه همه آنها را محشور مى‏كنيم به مشركان مى‏گوئيم معبودهايى را كه شريك خدا مى‏دانستيد كجا هستند؟ پاسخ و عذر آنها جز اين نيست كه مى‏گويند به خدايى كه پروردگار ماست سوگند كه ما مشرك نبوديم، ببين چگونه به خودشان نيز دروغ مى‏گويند و آنچه را به دروغ شريك خدا مى‏پنداشتند از دست مى‏دهند".

بنا بر اين بهتر آن است كه در پاسخ سؤال مربوط به تناقض ظاهرى آيات مربوط به تكلم همان جوابى را بگوئيم كه بسيارى از مفسران گفته‏اند و آن اينكه: مردم در آن روز مراحل مختلفى را مى‏پيمايند كه هر مرحله ويژگى‏هايى دارد، در پاره‏اى از مراحل هيچگونه پرسش و سؤالى از آنها نمى‏شود و حتى مهر بر دهانشان مى‏نهند، فقط اعضاى پيكرشان كه آثار اعمال را در خود حفظ كرده‏اند با زبان بى‏زبانى سخن مى‏گويند، اما در مراحل ديگر قفل از زبانشان برداشته مى‏شود و به اذن خداوند به سخن مى‏آيند و بگناهان خود اعتراف مى‏كنند و خطاكاران يكديگر را ملامت مى‏نمايند بلكه سعى دارند گناه خويش را بر گردن‏