تفسیر نمونه جلد 9

جبر الهى، يا جبر طبيعى، يا جبر اقتصادى، و يا جبر محيط بدانند تنها به هنگام سخن گفتن و يا مطالعه در كتابها از اين مسلك طرفدارى مى‏كنند، ولى در عمل حتى خودشان هرگز چنين عقيده‏اى ندارند، بهمين دليل اگر به حقوق آنها تجاوزى شود متجاوز را مستحق توبيخ و ملامت و محاكمه و مجازات مى‏دانند، و هرگز حاضر نيستند به عنوان اينكه او مجبور به انجام اين كار است از وى صرفنظر كنند و يا مجازاتش را ظالمانه به پندارند و يا بگويند او نمى‏توانسته است اين عمل را مرتكب نشود چون خدا خواسته يا جبر محيط و طبيعت بوده است، اين خود دليل ديگرى بر فطرى بودن اصل اختيار است.

بهر حال هيچ جبرى مسلكى را نمى‏يابيم كه در عمل روزانه خود به اين عقيده پاى بند باشد بلكه بر خوردش با تمام انسانها برخورد با افراد آزاد و مسئول و مختار است.

تمام اقوام دنيا به دليل تشكيل دادگاهها و دستگاههاى قضايى براى كيفر متخلفان عملا آزادى اراده را پذيرفته‏اند.

تمام مؤسسات تربيتى جهان نيز بطور ضمنى اين اصل را قبول كرده‏اند كه انسان با ميل و اراده خود كار مى‏كند و با تعليم و تربيت مى‏توان او را راهنمايى و ارشاد كرد و از خطاها و اشتباهات و كج انديشيها بر كنار ساخت.

[2- فعل" شقوا" و" سعدوا"]

2- جالب اينكه در آيات فوق" شقوا" به عنوان فعل معلوم" و سعدوا" به عنوان فعل مجهول آمده است «1».

(1)" سعدوا" از ماده" سعد" مى‏باشد كه به عقيده گروهى از ارباب لغت فعل لازم است و مفعول نمى‏گيرد، بنا بر اين صيغه مجهول ندارد و لذا ناچار شده‏اند كه آن را مخفف از" سعدوا" (فعل مجهول از باب افعال) بدانند، ولى بطورى كه آلوسى در روح المعانى در ذيل آيه از بعضى از ارباب لغت نقل كرده فعل ثلاثى آن نيز متعدى است و سعده اللَّه و مسعود گفته مى‏شود بنا بر اين نيازى نيست كه ما اين فعل مجهول را از باب افعال بدانيم. (دقت كنيد).