تفسیر نمونه جلد 9

1- هدف از بيان اين استثناء اين است كه تصور نشود خلود و مجازات افراد بى‏ايمان و پاداش مؤمنان راستين چنان است كه بدون خواست و مشيت الهى باشد و قدرت و توانايى و اراده او را محدود كند و صورت جبر و الزام به خود بگيرد، بلكه در عين جاودانى بودن اين دو، قدرت و اراده او بر همه چيز حاكم است هر چند به مقتضاى حكمتش پاداش و عذاب را بر اين دو گروه جاودانه مى‏دارد.

شاهد اين سخن آنكه در جمله دوم در باره سعادتمندان بعد از ذكر اين استثناء مى‏فرمايد:" عَطاءً غَيْرَ مَجْذُوذٍ": اين عطا و پاداشى است كه هرگز از آنها قطع نمى‏شود. و اين نشان مى‏دهد كه جمله استثنائيه فقط براى بيان قدرت بوده است.

2- از آنجا كه اين آيات از دو گروه شقى و سعيد بحث مى‏كند و شقاوتمندان همگى الزاما افراد بى‏ايمانى كه مستحق خلود باشند نيستند، بلكه ممكن است در ميان آنها گروهى از مؤمنان خطاكار وجود داشته باشند بنا بر اين استثناء مربوط به اين گروه است.

ولى اين سؤال پيش مى‏آيد كه اين استثناء در جمله دوم چه مفهومى خواهد داشت؟ (در مورد سعادتمندان).

در پاسخ گفته شده است كه آن نيز در مورد مؤمنان خطاكار است كه مدتى بايد در آغاز به دوزخ بروند و پاك شوند سپس به صف بهشتيان بپيوندند، در حقيقت استثناء در جمله اول نسبت به آخر كار است و در جمله دوم نسبت به آغاز كار.

(دقت كنيد).

اين احتمال نيز در پاسخ سؤال فوق وجود دارد كه استثناء در جمله اول اشاره به مؤمنان خطاكار باشد كه بعد از مدتى از دوزخ رهايى مى‏يابند و در جمله دوم تنها اشاره به قدرت و توانايى پروردگار باشد. شاهد اين سخن اينكه در جمله اول بعد از استثناء جمله:" إِنَّ رَبَّكَ فَعَّالٌ لِما يُرِيدُ" كه دليل بر انجام اين مشيت‏