7 - انگيزه اعتقاد به خدا و وجود او - نقد برهان ناپذیری نسخه متنی

انساني سراغ نداريم كه با حس ظاهري يا باطني به آن رسيده باشيم، مي ‏گوييم چنين است، ولي محسوس نبودن به حس ظاهري يا باطني در عالَم انساني به اين معنا نيست كه واقعاً از خالقيت و اشدّيّت چيزي نمي ‏فهميم.

فرض كنيد با استدلال استنتاج كرده‏ايد كه جهان آفرينش ممكن‏الوجود است و در اصل هستي نياز به مبدئي دارد كه از كتم عدم آن را به وجود آورده باشد، حال چه استدلال تام باشد يا خير، آيا بعد از استنتاج جمله‏اي كه مفاد استنتاج را نشان مي ‏دهد بي ‏معناست؟ گمان ندارم كسي مدعي شود كه جمله «جهان آفرينش را آفريننده‏اي از كتم عدم به وجود آورده است» بي ‏معنا باشد. بنابراين، خلق از عدم قابل فهم است، گرچه ما به نمونه‏اي از خلق از عدم به وسيله حسّ ظاهري يا باطني نرسيده باشيم. وقتي آب را حسّ مي ‏كنيم كه به تدريج دماي آن بالا و بالاتر مي ‏رود، در اين‏جا ذهن ما آماده مي ‏شود تا مفهوم شديد و شديدتر را در دما ادراك كند. هم‏چنين وقتي وجودهاي مختلف را با هم مي ‏سنجيم و مي ‏بينيم كه بعضي داراي يك اثر هستند و بعضي ديگر، آثار بيش‏تري دارند، موجود دوم را نسبت به موجود اول شديدتر مي ‏يابيم، منتها اين‏جا شدّت در وجود است، كما اين كه در مثال قبلي شدّت در گرما بود. حال اگر فرض كنيم موجودي داراي بي ‏نهايت اثر باشد مي ‏گوييم آن موجود شديدترين موجود است كه موجودي شديدتر از او قابل فرض نيست. در اين‏جا نه با حس ظاهري و نه با حسّ باطني نتوانستيم به اشدّيت در وجود نائل شويم، هر چند ذهن از راه محاسبه ومقايسه توانست به آن برسد. بنابراين، ضرورت و وجوب به معناي منطقي براي وجود خدا قابل دفاع است و ضرورت فلسفي هم جز اين چيز ديگري نيست، زيرا ضرورت فلسفي محكي ضرورت منطقي است يا ضرورت منطقي انعكاس ضرورت فلسفي و عيني در ذهن است، كما اين كه نسبت دادن اشدّيّت و خالقيّت به خدا براي بشر قابل فهم است.

7 - انگيزه اعتقاد به خدا و وجود او

ادعاي فرويد مبني بر اين است كه اعتقاد به خداوند موضوعي براي برآوردن آرزوهاست و نظريه ماركسيستي مبني بر اين است كه اعتقاد مزبور ابزاري است كه به وسيله آن بخشي از جامعه بر بخش ديگري ستم مي ‏كند.(1)

پلانتينجا در ردّ اين استدلال مي ‏نويسد:

اما آيا گمان مي ‏شود كه نكات ادعا شده مي ‏توانند دلايلي براي اين انديشه كه خداشناسي باطل است محسوب شوند؟... اين مطلب ممكن است ما را در شناخت خداشناسان ياري كند، اما درباره حقانيّت اعتقاد آنان چيزي نمي ‏گويد، بلكه با اين موضوع كاملاً نامربوط است.(2)

به عبارت ديگر، ممكن است كسي اعتقاد به وجود خدا پيدا كند تا آرزوهايش برآورده شود و يا آن كه بر بخشي از جامعه مسلط گردد، ولي در عين حال، ممكن است اين اعتقاد مطابق با واقع باشد و اگر دليلي بر اين مطابقت ارائه شود معلوم خواهد شد كه اين باور مطابق با واقع است. مطابق بودن يك باور با واقع از انگيزه‏هاي آن باور جداست و معيار درستي يا نادرستي يك باور نيز از درستي يا نادرستي انگيزه‏هاي آن جداست؛ يعني نمي ‏توان از نامطلوب بودن انگيزه، نادرست بودن باور را به دست آورد، كما اين كه از درستي انگيزه نمي ‏توان، درستي باور را نتيجه گرفت. از اين‏جا روشن مي ‏شود هر استدلالي كه بر درستي يا بر نادرستي انگيزه يك اعتقاد تكيه كند، با شكست مواجه مي ‏شود.

1. فلسفه دين، خدا، اختيار و شرّ، ص 124.

2. همان.