شرّ احساسي - عاطفي ‏ - نقد برهان ناپذیری نسخه متنی

فعليت نيافت و ممتنع بالغير گرديد. بنابراين، با فرض اختيار انسان جهاني كه حاوي شرّ اخلاقي كم‏تر يا بيش‏تري از جهان فعلي باشد، جهان ممتنعي است، به همين دليل متعلق قدرت خدا قرار نمي ‏گيرد و جهان فعلي با مقدار شرّ موجود در آن، چون متعلق اراده آزاد انسان‏ها است، متعلق قدرت خدا قرار گرفته و ضروري ‏الوجود مي ‏شود.

شرّ احساسي - عاطفي ‏

گفتيم شرور طبيعي ، مانند توفان، زلزله، آتشفشان، سيل و غيره به خودي خود شرّ نيستند، بلكه آن‏چه شرّ است رنج، تعب، غم و اندوهي است كه از اين شرور طبيعي نشأت مي ‏گيرند. در اين‏جا ممكن است فيلسوف ملحد قواي خود را تجهيز كند و استدلال را از شرور اخلاقي به شرور احساسي - عاطفي سوق دهد، شروري كه معلول اختيار انسان‏ها نيستند و به اصطلاح شرّ اخلاقي شمرده نمي ‏شوند. او ممكن است بگويد: اگر خداي قادر مطلق، خيرخواه محض و عالم مطلق وجود دارد بايد از اين نوع شرور جلوگيري كند، شروري كه در آن انسان‏ها دخالت ندارند.

به نظر مي ‏رسد توجه به نكاتي در اين‏جا ضروري است:

اولاً، برخي از شرور احساسي - عاطفي معلول اراده آزاد انسان‏ها است نه معلول شرور طبيعي . انساني كه ديگري را مي ‏كشد، شرّ اخلاقي در او علت شرّ احساسي - عاطفي است. ثانياً، ممكن است بعضي از شرور احساسي - عاطفي يا بعضي شرور طبيعي كه منشأ شرور احساسي - عاطفي ‏اند، معلول شرور اخلاقي باشند. از اين‏رو، به هيچ وجه نمي ‏توان امكان عقلي اين احتمال را نفي كرد، چون انسان‏ها گناه‏كاراند خدا زلزله و توفان و مانند آن‏ها را سزاي اعمالشان قرار داده است. ثالثاً، ممكن است بعضي از شرور لازمه موجودات طبيعي و جسماني باشد، زيرا اجسام به طور طبيعي بر همديگر اثر گذاشته و يا از همديگر اثر مي ‏پذيرند و اين تأثير و تأثّرها چه بسا مستلزم شرور احساسي - عاطفي شود. بنابراين، با توجه به نكات فوق ممكن است شروري كه باعث رنجش انسان‏ها مي ‏شود معلول سوء اختيار انسان‏ها يا معلول شرور اخلاقي آن‏ها و يا معلول تأثير و تأثر طبيعي موجودات طبيعي و جسماني باشد. در هر سه حال، وجود شرور احساسي - عاطفي با وجود خداي عالم مطلق، قادر مطلق و خيرخواه محض ناسازگار نيست، زيرا با اين احتمالات شرور احساسي - عاطفي از امور ضروري عالم مي ‏شوند.

فصل هفتم: مهرورزي خدا و ابطال‏پذيري ‏

اين بحث در واقع، بررسي مسئله شر با نگاهي متفاوت است، لذا آن را به صورت فصل مستقلي در اين‏جا آورده‏ايم.

جُستار پرآوازه‏اي هست از استاد اي . فلو، با عنوانِ [Theology and Falsification= الاهيات و ابطال‏] كه در آن وي از حكايتي سود مي ‏جويد. دو مرد درباره باغي پر از گل و گياه جرّ و بحث مي ‏كنند، يكي از آن دو مي ‏گويد: باغباني مي ‏آيد و از اين باغ مراقبت مي ‏كند؛ ديگري انكار مي ‏كند. هرگز باغبان را نمي ‏بينند و صدايي از او نمي ‏شنوند. با كمك گرفتن از سگان شكاري هم نمي ‏توانند ردّ او را بيابند و وقتي هم كه گرداگرد باغ حصاري از سيم خاردارِ متصل به برق درست مي ‏كنند نمي ‏توانند او را به دام اندازند. با اين همه، آن‏كه معتقد به وجود باغبان است، هم‏چنان اصرار مي ‏ورزد بر اين‏كه «باغباني هست، نامرئي ، ناملموس كه برق او را نمي ‏گيرد، باغباني كه ردّ پا ندارد و سر و صدايي ايجاد نمي ‏كند؛ باغباني كه مخفيانه مي ‏آيد تا از باغي كه به آن علاقه دارد مراقبت كند». منكر پاسخ مي ‏دهد: چنين باغباني با يك باغبان تخيّلي يا با يك باغبان معدوم چه فرقي دارد؟ مشابهت [عقيده به چنين باغباني ‏]