9 - آيا وجود محمول واقعي است؟ - نقد برهان ناپذیری نسخه متنی

قضيه حمليه يا ذاتي موضوع است و يا عرضي آن و عرضي را به خارج محمول -تحليلي به اصطلاح منطق و فلسفه اسلامي - و محمول بالضميمه تقسيم كرده‏اند. قسم‏اول، بر تحليلي كانت و قسم سوم، بر تأليفي او قابل انطباق است. اما قسم دوم -خارج محمول‏ها- در تقسيم كانت مشاهده نمي ‏شود و مي ‏توان گفت كه عدم توجه به اين قسم سبب مغالطه شده است.

9 - آيا وجود محمول واقعي است؟

كانت ميان محمول منطقي و محمول واقعي تفاوت قائل شده بود. از نظر او وجود مي ‏تواند محمول منطقي باشد، ولي ممكن نيست كه محمول واقعي باشد. مقصود كانت اين است كه تنها قضاياي تأليفي كه ناظر به واقع‏اند، محمول واقعي دارند، نه قضاياي تحليلي كه ناظر به واقع نيستند. گر چه كانت به اين مطلب تصريح نكرده است، ولي مي ‏توان از كلامش اين را به دست آورد. هم‏چنين اگر وجود محمول قضيه باشد، محمولِ واقعي نيست، گرچه از نظر منطقي محمول واقع شده است. كانت علت اين تمايز را توضيح نمي ‏دهد، هم چنين به ملاك واقعي بودنِ محمول اشاره نمي ‏كند، بلكه تنها همين اندازه مي ‏توان از كلام كانت برداشت كرد كه اگر محمولي ناظر به امور واقع باشد و روابط و مناسبات بين امور واقع را نشان دهد، محمول واقعي است، ليكن مي ‏توان گفت كه اگر در قضيه تنها روابط و مناسبات ميان تصورات بيان شود، محمول صرفاً منطقي است نه واقعي ؛ به عنوان مثال قضيه «من گرسنه‏ام» داراي محمول واقعي است،اما قضيه «انسان كلي است» محمول صرفاً منطقي است نه عيني ، زيرا موضوع (=من) در قضيه اول داراي محمولي به عنوان امر واقعي است و موضوع (=انسان) در قضيه دوم داراي محمول واقعي نيست، چون كلّيّت از امور ذهني است نه واقعي . البته محمول منطقي اعم از محمول واقعي است، زيرا هر جا كه محمول واقعي صدق كند، محمول منطقي هم صادق است.

حال بايد پژوهشمان را گسترش داده و مقصودمان را از محمول روشن سازيم. آيا مقصود از محمول معناي لغوي آن است؛ يعني آيا ما بايد دو چيز در خارج داشته باشيم كه يكي (= محمول) بر ديگري (= موضوع) حمل شده باشد؟ مثلاً وقتي مي ‏گوييم: «اين گل سرخ است»، بر فرض كه واقعاً در متن خارج گلي باشد و سرخ هم باشد، سرخي آن چيزي است كه بر گل حمل شده است و ذات گل حامل خارجي آن است؟ اگر در فلسفه مقصود از محمول امري خارجي باشد پرسش بعدي اين است كه آيا مقصود از محمول واقعي در باب قضايا نيز همين معناي لغوي است؟ يعني آيا اگر قضيه حمليه‏اي تشكيل داديم، محمول قضيه وقتي واقعي است كه دو چيز در خارج موجود باشند: يكي حامل و ديگري محمول؟ پاسخ پرسش دوم با توجه به مضمون قضيه حمليه روشن مي ‏شود، زيرا مضمون آن، عينيّت دو عنوان موضوع و محمول است، بنابراين، مفاد قضيه «اين گل سرخ است» اين است كه اين دو مفهوم به يك وجود موجوداند و به لحاظ مضمون دو چيز نيستند تا يكي حامل و ديگري محمول باشد، اما به لحاظ اين كه قضيه حمليه فعاليتي ذهني است و ذهن عمل اتحادي ميا ن موضوع و محمول برقرار مي ‏كند، محمول غير از موضوع خواهد بود؛ به اين معنا كه محمول به لحاظ لغوي محمول است و موضوع هم به لحاظ لغوي حامل؛ به عبارت ديگر، به لحاظ قضا و حكمي كه شخص در يك قضيه انجام مي ‏دهد - خواه آن قضيه تحليلي باشد يا هليّه بسيطه و يا هليه مركبه - آن‏چه در ظاهر محمول است واقعاً هم محمول است - به همين دليل كانت مي ‏گفت وجود در هليّات بسيطه محمول منطقي است - اما به لحاظ مضموني كه اين قضا و حكم افاده مي ‏كند در هيچ يك از سه نوع قضيه آن‏چه در ظاهر محمول است به درستي محمول نيست؛ زيرا مفاد حمل عينيت موضوع و محمول است نه اتحاد بين آن دو. پس اين كه وجود محمول نيست نمي ‏تواند به لحاظ مضمون ومحكي قضيه باشد، زيرا حتي در هليّات مركبه هم به لحاظ مضمون قضيه محمول نداريم.