در سال هاى آغازين دهه چهل شاهد تحولاتى در عرصه سياست هاى داخلى و خارجى ايران هستيم كه چشم انداز سياسى كشور را به سرعت و به گونه اى شگفت انگيز تا سرنگونى رژيم پهلوى تغيير مى دهد. افت و خيزهاى دو دهه پيش از انقلاب در حيات سياسى و اجتماعى ايران موجب نمودهاى دوگانه و متضادى ميان درخواست هاى نيروهاى اجتماعى و نظام سياسى گرديد. بعد از سقوط رضاشاه، محمدرضا پهلوى گام جديدى در فرآيند نوسازى كشور برداشت. وى نيز همانند پدر، موفقيت در پروژه نوسازى را متوقف بر آماده سازى محيط اجتماعى و دگرگونى در ارزش هاى حاكم بر جامعه دينى مى ديد. اين طرح ها كه در اصل براى جلب حمايت و خوشايند رهبران امريكا طراحى و تنظيم شده بود و به نظر آنان مى توانست منشأ تحول در جامعه ايران باشد، از دو جهت به پيدايش بحران هاى اجتماعى انجاميد; نخست اين كه الگوهاى اقتصادى تجويز شده از خارج از مرزها، با شيوه هاى سنتى توليد و مصرف و نيز بافت فرهنگى جامعه دينى ايران همخوانى نداشت. دوم، آنچه رژيم سياسى را در ابتدا نسبت به اجراى اصلاحات بى علاقه ساخته بود، جنبه توسعه سياسى و دموكراتيزه كردن كشور بود كه سرانجام، روند نوسازى را بدون پرداختن به اين متغير اساسى آغاز نمود و نيروهاى اجتماعى را كه خواستار گسترش فعاليت هاى سياسى بودند، به تقابل با نظام سياسى كشاند. دستورهاى دموكراتيك حكومت كندى هر چه بود، اما فضاى آزادى هاى سياسى همچنان بسته ماند. سال 1340 ش. با حوادث ناگوارى همراه بود. دهم فروردين اين سال، آيت الله بروجردى رحلت نمود و در اسفند همين سال روحانى مبارز آيت الله كاشانى دارفانى را وداع گفت. رژيم شاه با فقدان اين دو روحانى برجسته كه در طول حياتشان سدى در مقابل رفتار غيرشرعى حكومت به شمار مى آمدند، تحركات تازه اى را آغاز كرد و شتاب بيشترى به اصلاحات مورد نظر امريكا داد. در همين راستا كوشيدند تا از يك سو كانون مرجعيت را به خارج از ايران منتقل نمايند و از سوى ديگر مرجعيت را تجزيه كنند. پس از اين دوره، وارد مهم ترين فراز از تاريخ مبارزات سياسى مردم ايران، يعنى نهضت امام خمينى خواهيم شد و دور جديد زندگى سياسى امام خمينى را كه به تقابل و رويارويى مستقيم با نظام سياسى مى پردازد، پى خواهيم گرفت[س ش 151 و 152]. و ى سال ها پيش همزمان با عزيمت آيت الله حاج شيخ عبدالكريم حايرى به قم و تأسيس حوزه علميه قم (1300 ش.) به آن شهر عزيمت كرد و همان گونه كه خود مى گويد: «من از همان ابتدا، از آغاز كودتاى رضاخان تا امروز شاهد همه مسائل بوده ام». از همان ابتداى سنين جوانى اشتغالات سياسى خود را آغاز نمود. در دوره رضاخان و در عنفوان جوانى، تجربه هاى سياسى بسيارى اندوخت و با سقوط رضاخان و شكسته شدن اختناق پليسى، فرصت را مغتنم شمرد و به طرح انديشه سياسى خود پرداخت. انتشار كتاب كشف الاسرار(1322 ش.) توسط ايشان كه در پاسخ به شبهات نويسنده كتاب اسرار هزار ساله(حكمى زاده)، نگاشته شد، اولين گام در ارائه طرح نوينى از حكومت اسلامى بود. يك سال بعد نخستين بيانيه سياسى خود را كه در آن آشكارا علماى اسلام و جامعه اسلامى را به قيام عمومى فرا خوانده بود، صادر كرد. (سند شماره 151) (سند شماره 152) در ابتداى دهه 30، در ادامه طرح انديشه سياسى خود مبنى بر تشكيل حكومت اسلامى، ضمن درس هاى فقه خود به مسأله حاكم بودن فقيه جامع الشرايط در عصر غيبت اشاره مى كند. حامد الگار در تأملى ژرف به اين نكته اشاره مى كند و مى گويد: «ايشان در كلاس هاى درس فقه خود، كه معمولا مهم ترين موضوع در برنامه درسى حوزه ها محسوب مى شد، الهام بخش و تعليم دهنده نسل كاملى از علما بود كه بعداً به سازمان دهندگان انقلاب تبديل شدند. مشخصه بارز درس هاى او، توانايى عجيب او در ارتباط دادن فقه با عرفان و ملاحظات عقلانى و سياسى بود». در سال 1341 ش. با ظهور امام خمينى در عرصه تحولات سياسى ايران، تغييراتى در فرآيند سياسى و اجتماعى و انديشه هاى دينى با تأكيد بر مبانى سياسى اسلام به وجود آمد. وى به عنوان يكى از مقتدرترين مراجع شيعه، مترصد فرصتى بود تا رژيم را در اجراى نيّات و برنامه هاى غير اسلامى خود ناكام سازد و از سوى ديگر، بنيان حكومتى را استوار سازد كه مجرى شرعيات باشد، اگرچه شكل حكومت اسلامى را تا پيش از طرح درس ولايت فقيه در سال هاى 47 و 48 بيان نكرد. از اين رو تصويب طرح انجمن هاى ايالتى و ولايتى، فرصتى به دست داد تا در مقابل آن به پا خاسته و موجى ايجاد كند كه سال ها بعد توانست اساس نظام شاهنشاهى را براندازد.
لطفا منتظر باشید ...
