فصل اوّل : رضا شاه از ظهور تا سقوط - عصر پهلوی به روایت اسناد نسخه متنی

فصل اوّل : رضا شاه از ظهور تا سقوط

بعد از جنگ جهانى اول، در راستاى تغييرات عمده نظام جهانى و سقوط امپراطورى ها و ظهور دولت هاى تازه كه خواستار استقلال بيشتر بودند، ملى گرايى به ويژه در ميان كشورهاى جهان سوم نضج گرفت. اين روند در ايران، آن هم در يكى از بحرانى ترين دوران معاصر خويش كه درگير گسيختگى و هرجومرج ناشى از جنگ جهانى اول و دخالت هاى بيگانگان در امور كشور و ضعف و زبونى شاهان قاجار بود، شرايطى را پديد آورد كه به تغيير ساختار قدرت سياسى كشور انجاميد. در همين زمان دولت جديد كه آغازگر نظام دولتى متمركز بود، با استفاده از سرمايه و حمايت خارجى و به مدد نخبگان تحصيل كرده اروپا كه خواستار ايفاى نقش بيشترى در تعيين سرنوشت دولت ملى خويش بودند، به شكل گيرى نظام ارزشى جديدى همت گماشت. به اين ترتيب ساختار سياسى كشور دچار دگرگونى شد و ساخت سنتى قاجارى فروپاشيد.

الف. چگونگى به قدرت رسيدن رضاخان

افزون بر شرايط جهانى براى تغيير نظام هاى سياسى كه به آن اشاره شد، عوامل و زمينه هاى ديگرى در ايران بود كه به روند تغيير حكومت شتاب بيشترى بخشيد. پس از انقلاب اكتبر روسيه و روى كار آمدن بلشويك ها، روس ها تا مدتى صحنه سياسى ايران را ترك كردند. اين فرصتى بود تا رقيب آنان، يعنى انگلستان سلطه خود را در ايران بگستراند. اولين گام، انعقاد قرارداد 1919 م. ايران و انگليس بود كه ايران را به صورت مستعمره آنان در آورد. اين قرارداد با مخالفت هاى گسترده مردم روبه رو شد كه سرانجام به لغو آن انجاميد. اما انگليسى ها براى جبران اين شكست و حفاظت از منافع خود در ايران و رسيدن به طرح جايگزينى، براى تحقق روح قرارداد 1919 به دنبال چاره جويى افتادند، تا اين كه در سوم اسفند 1299 ش. با طراحى و حمايت دولت بريتانيا و طى يك كودتا رضاخان وارد صحنه سياسى كشور گرديد.