ج . رفراندوم انقلاب سفيد و پيامدهاى آن - عصر پهلوی به روایت اسناد نسخه متنی

ج . رفراندوم انقلاب سفيد و پيامدهاى آن

با الغاى تصويب نامه انجمن هاى ايالتى و ولايتى كه بر اثر مخالفت روحانيت با اين طرح صورت گرفت، دولت در اجراى گام نخست اصلاحات ناكام ماند. اين ناكامى كه خوشايند امريكاييان نبود، سبب انتشار مطالب انتقادآميزى درباره اوضاع ايران در مطبوعات امريكا گرديد. اين انتقادات كه شاه، آن را انعكاسى از نظرات مقامات رسمى امريكا مى پنداشت، بر نگرانى او از امكان تغيير رويه امريكا نسبت به رژيم مى افزود. با شكست دولت در گام نخست اصلاحات، شاه خود را وارد ميدان مى سازد و همان گونه كه در كتاب انقلاب سفيد به آن اشاره دارد، در نوزدهم دى ماه 1341 ش. در اولين كنگره ملى شركت هاى تعاونى روستايى ايران كه در تهران تشكيل شده بود، اصول انقلاب سفيد خود را به صورت يك طرح شش ماده اى در معرض مراجعه به آراى عمومى گذاشت و از طبقات مختلف دعوت شد تا با شركت در يك همه پرسى به مفاد آن رأى دهند. به گفته داريوش همايون (معاون دبيركل حزب رستاخيز)، «نظام سياسى ايران بعد از نزديك به ده سال كه از 28 مرداد 32 گذشته بود، دچار ركود و عقب نشينى و خطر از دست دادن كلى اعتبار خودش شده بود، بايد در آن زمان يك حركت تازه اى شروع مى شد و يك جان تازه اى به رژيم پادشاهى داده مى شد. در آن لحظه انجام اصلاحات براى شاه يك ضرورت تاريخى بود.» از نظر امريكاييان اجراى برنامه اصلاحات اجتماعى و اقتصادى، مخاطرات احتمالى براندازى رژيم را، كه ناشى از هرجومرج مى شود و به فزايندگى قدرت عوام فريبانه نيروهاى ضد غربى منجر خواهد شد، دفع مى كند. اين مطلب كه در يادداشت سرّى معاون وزارت امورخارجه امريكا (پنج روز قبل از همه پرسى ششم بهمن 1341) در پشتيبانى از اقدامات سياسى، اقتصادى شاه، به آن اشاره شده است، به خوبى نشان مى دهد كه آنان نگران رشد نيروهاى ضد غربى هستند و انجام اصلاحات به تحكيم موقعيت آنان مى انجامد، نه حل مسايل داخلى كشور. به هر حال اصول شش گانه انقلاب سفيد به شرح زير اعلام مى شود:

1ـ اصلاحات ارضى; 2ـ سپاه دانش; 3ـ شركت زنان در انتخابات; 4ـ ملى شدن جنگل ها; 5ـ فروش سهام كارخانه هاى دولتى به عنوان پشتوانه اصلاحات ارضى; 6ـ سهيم كردن كارگران در سود كارخانه ها.

عاملان سياسى «انقلاب شاه و مردم» به عنوان تكنوكرات هاى مجرى اراده شاه استدلال مى كردند كه براى پرهيز از بى نظمى هاى اجتماعى بايد به استقبال ترقى رفت. آنان ساختار سنتى را درهم شكستند، بدون آن كه كادرى كه به اندازه كافى آموزش ديده باشد جايگزين نمايند.

با اعلام اصول شش گانه، در جلسه اى كه با حضور امام خمينى و ساير مراجع قم به منظور رسيدگى و اخذ تصميم درباره آن اصول تشكيل شد تصميم بر اين شد كه نماينده اى از سوى دولت به نام «بهبودى» براى توضيح درباره اين كار به قم دعوت شود. در مقابل از سوى علما، آيت الله كمالوند پذيرفت كه شخص شاه را ملاقات كند و مخالفت مراجع را با اين طرحها به او گوشزد كند. اما شاه به اعتراضات وقعى نمى گذارد و با وجود تعطيل مجلس، براى قانونى جلوه دادن اين اصول آن را به همه پرسى مى گذارد. شرايط برگزارى همه پرسى كه ويژگى كاملا استبدادى داشت و با نيرنگ و تقلب همراه بود، نتيجه اش از پيش معلوم بود. پس از تصويب لوايح شش گانه، شاه در نامه اى به نخستوزير، آن را قطعى و لازم الاجرا دانست[س ش 158].

بتاريخ .....ماه......134

شماره ................

پيوست ...............

با تأييدات خداوند متعال

پهلوى شاهنشاه ايران

صحه مبارك ملوكانه

نظر به اينكه اعتلاء كشور و ارتقاء اجتماعى و اقتصادى ملت ايران بزرگترين هدف و منظور ما در تحولات اخير بوده است و از آنجا كه شايسته ترين طريق نيل به آن هدف را شريك و سهيم ساختن ملت ايران در تعيين سرنوشت خود تشخيص داده ايم و باين منظور با عنايت به اصل بيستوهفتم متمم قانون اساسى قوانينى را كه براى تمهيد مبانى ترقى و تعالى ملت ايران لازم بود امضاء كرده و طبق اصل بيستوششم آن قانون كه مقرر مى دارد قواى مملكت ناشى از ملت است براى اظهار نظر ملت ايران به تصويب عمومى قرار داديم. اينك چون لوايح مزبور مورد تأييد اكثريت قريب به اتفاق رأى دهندگان ملت ايران واقع شده است مقرر مى داريم كه لوايح قانونى زير:

1) لايحه اصلاحى قانون اصلاحات ارضى مصوب نوزدهم دى ماه 1340 و ملحقات آن.

2) لايحه قانونى ملى كردن جنگلها.

3) لايحه قانونى فروش سهام كارخانجات دولتى بعنوان پشتوانه اصلاحات ارضى.

4) لايحه قانونى سهيم كردن كارگران در منافع كارگاههاى توليدى و صنعتى.

5) لايحه ايجاد سپاه دانش.

6) لايحه اصلاحى قانون انتخابات كه با تصويب ملى استقرار و قطعيت يافته است پس از توشيح ما بعنوان قانون مملكتى به موقع اجراء گذاشته شود.

نهم بهمن ماه 1341 شماره 6922-14/11/41 دفتر مخصوص شاهنشاهى.

(سند شماره 158)

به دنبال تصويب اين لوايح، رسانه هاى داخلى و خارجى با تبليغات گسترده اى به تمجيد از اقدامات شجاعانه! شاه پرداختند. برخى مقامات امريكايى كه حوادث و تحولات ايران را زير نظر داشتند، از جمله كندى رئيس جمهور امريكا كه اين اقدامات در راستاى دكترين او انجام مى شد، پيام هاى تبريكى براى شاه ارسال داشتند. شاه در پاسخ به كندى چنين مى گويد: «يقين دارم كه ما در اجراى طرح هاى اجتماعى و اقتصادى خودمان مى توانيم به حسن نيت دوستان امريكايى خويش توجه داشته باشيم.»[س ش 159]

(سند شماره 159)

عدم سلامت اين همه پرسى مطلبى نبود كه تنها مخالفان داخلى رژيم آن را مطرح كرده باشند، بلكه برخى صاحب نظران غربى نيز به آن اعتراف نمودند. ريچارد كاتم، كارشناس پيشين وزارت امور خارجه امريكا در ايران، در نامه اى به روزنامه نيويورك تايمز كه به شدت از اصول انقلاب سفيد شاه و موفقيت وى در انجام رفراندوم دفاع مى كرد، نظر خود را چنين بيان كرد: «رفراندوم شاه نه آزاد بود و نه يك پيروزى براى دموكراسى و حكومت مردم به شمار مى آيد». يك مورخ فرانسوى نيز مى نويسد: «... پوچ بودن نتيجه رفراندومـ 9/99% آرىـ وقتى آشكار شد كه چند ماه بعد، موج تظاهرات در خيابان ها به راه افتاد و اين بار قشرى از روحانيون بر ضدرژيم موضع گيرى كردند.»