عصر پهلوی به روایت اسناد نسخه متنی

مهم ترين پيامدهاى كودتا

1 . دستگيرى گسترده شخصيت هاى برجسته سياسى; قبل از كودتا، سيدضيا فهرستى از اسامى افراد با نفوذ تهيه كرد و به سردار سپه سپرد تا آنان را توقيف و زندانى نمايد. به طورى كه پس از انجام كودتا، در مدت پنج يا شش روز اول، در حدود شصت و يا هفتاد نفر از اعيان، متنفذين، آزاديخواهان، مخالفان قرارداد 1919 م. و برخى از علما از جمله آيت الله سيد حسن مدرس دستگير شدند[س ش 4].

نامه رئيس ماليه قزوين به وزارت ماليه در مورد محبوسين كودتا 1299 و زارت ماليه

اداره...

سواد...

مورخه 18 برج حمل 1300

نمره 162 مقام منيع وزارت جليله ماليه دامت شوكته

محترماً معروض مى دارد مطابق صورت و اسناد خرجى كه اداره نظميه به اداره ماليه فرستاده است، معادل 65/1143 قران بابت مخارج سه نفر محبوسين (آقاى نصيرالسلطنه، آقا سيدحسن مدرس، آقا شيخ حسين يزدى) از تاريخ 28 برج حوت لغايت 9 حمل از اداره ماليه مطالبه مى نمايد. مستدعى است اولا، اجازه پرداخت اين مبلغ را صادر فرمايند، ثانياً، دستورى راجع به مخارج يوميه محبوسين كه از چه قرار بايد پرداخته شود و مرحمت فرمائيد كه از آن قرار يوميه تأديه شده اسناد خرج مأخوذ گردد. رئيس ماليه قزوين، ابراهيم

[حاشيه:] سواد برابر اصل است. [امضاء:]

(سند شماره 4)

2 . ايجاد ارتش متحدالشكل; از مهم ترين اقدامات رضاشاه پس از كودتا، اجراى طرح متحدالشكل كردن ارتش تحت فرماندهى يك فرد انگليسى بود كه در قرارداد 1919 م. نيز پيش بينى شده بود. رضاخان بر اساس روحيه و تربيت قزاقى كه داشت، در كارهاى كشورى تنها به ارتش و قشون نظامى متكى بود. بنابراين براى ايجاد ارتشى مجهز و منظم به تغييراتى در ارتش دست زد و با متحدالشكل كردن ارتش در يك فرماندهى واحد، توانست قدرت ارتش را افزايش دهد.

3 . سركوب كليه شورش ها و مبارزات آزاديبخش; رضاخان با تقويت ارتش، عمليات سركوب شورش هاى استقلال طلبانه و مبارزات آزاديبخش و ضدبيگانه را كه با انگيزه هاى مختلفى برضد دولت مركزى مى جنگيدند، آغاز كرد; از جمله سركوب قيام كلنل محمدتقى خان پسيان در خراسان، شورش كردها به رهبرى اسماعيل آقا سميتقو و مبارزات استقلال طلبانه ميرزا كوچك خان جنگلى كه تنها هدفش رهايى كشور از سيطره قدرت هاى خارجى و فساد داخلى بود[س ش 5].

گزارش پرنس رضاخان ارفع الدوله نماينده ايران در جامعه ملل به

قوام السلطنه

هيئت نمايندگى ايران در جامعه ملل

9 ربيع الاول 1340

9 نوامبر 1921

نمره 11

قربانت شوم[،] تلگرافات بشارت آميز فتوحات قشون دولتى از وزارت جليله خارجه بتوسط سفارت منير لندن رسيده مايه مسرت و سربلندى و افتخار گرديد[.] مضمون آنها را به اداره eclaireur فرستادم[.] اينك شرحى را كه در اين باب نشر كرده اند لفاً براى استحضار خاطر مبارك تقديم مى نمايم[.]

اميدوارم انشاءالله عن قريب بشارت تخليه وطن مقدس از اشرار اكراد نيز برسد و رؤساى دولت عليه با فراغت خاطر مشغول اصلاح امور داخله مملكت شوند ان شاءاللّه[.] زياده ايام شوكت مستدام[.] [رقم امضاء:] رضا

[ترجمه خبر منشره در نشريه leclaireur]

حوادث و وقايع ايران

ما از يك منبع مسؤول، اطلاعات مندرج در ذيل را كه درباره چگونگى شرائط و اوضاع ايران است دريافت كرده ايم:

ايالت خراسان كه توسط محمدتقى خان [پسيان] كه قبلا مستقل اعلام شده بود، امروز كاملا و به تمامى توسط ژاندارمرى دولتى تحت فرماندهى ياور محمود خان آرام شده است. تقى خان [پسيان نيز] در جريان درگيرى ها نابود شده است در ايالت گيلان در حالى كه ياغى هاى جنگلى به دفعات مذاكرات پيشنهاد شده توسط دولت و سردار سپه را رد كرده بودند، بقوت و قدرت مورد حمله قرار گرفتند. سردار سپه، وزير جنگ، كه عمليات نظامى را شخصاً در رأس قزاق ها و ساير نيروهاى دولتى رهبرى مى كند، شورشيان را متلاشى ساخت [ميرزا] كوچك خان در كوهها مورد تعقيب است و شهر رشت تسليم شده است.

اين عمليات موفق و پيروز نشاندهنده توان و نيروئى است كه با برخوردارى از آن دولت فعلى براى بازگردان نظم، كه شديداً به هنگام تجاوز ولايت شمالى ايران توسط بلشويك ها فرو ريخته بود، اقدام كرده است.

ارتش ايران از هم اكنون خواهد توانست كوشش هايش را براى آرام سازى كردستان، جائى كه اسماعيل آقا [سميتقو] در رأس نيروهاى شورشى بسيار قدرتمند قرار دارد، با استفاده از ابزار جنگى بسيار و مدرن و با توجه به اين كه در ميان صفوف آن ها افسران اروپايى مى جنگند، اختصاص دهد.

(سند شماره 5)

4 . سلطه همه جانبه انگليسى ها در ايران; با انجام موفقيت آميز كودتا كه توسط انگليسى ها طراحى و هدايت شد و توسط عناصر وابسته به اجرا درآمد، انگلستان توانست از يك سو با نفوذ در همه شؤونات كشور سلطه پنهان و غيرمستقيم خود را بر شاه و دولت هاى دست نشانده بگستراند و از سوى ديگر، با ورود سرمايه هاى خارجى به ايران، فصل نوينى در مناسبات سياسى و اقتصادى ايران با كشورهاى صنعتى ايجاد كند و آن را به صورت يك اقتصاد وابسته و بازارى براى كالاهاى غرب در آورد.

5 . تغيير ساخت قدرت در ايران; در دوره قاجاريه، نظام سياسى به صورت ملوك الطوايفى و شيوه مديريت متكى بر سران ايلات و عشاير بود. انقلاب مشروطيت ضربه اساسى به نظام ايلىـ عشيره اى وارد ساخت. روند تحول نظام سياسى به ويژه با آغاز حكومت رضاشاه كه آغازگر نظام دولتى متمركز بود، از يك سو ايلات را منزوى كرد و از سوى ديگر، ملك دارى و زمين دارى و پيوند با سرمايه هاى خارجى را به تدريج تقويت كرد و با ايجاد تمركز قدرت، سيستم سلسله مراتبى اقتدارگرا جايگزين شد.