تفسیر هدایت جلد 17

[22] و طاغيانى كه از حد خود تجاوز مى‏كنند، و از آنچه سبب نزديك شدن ايشان به آتش است پرهيز نمى‏كنند، زود باشد كه به آتشى باز گردند كه خود آن را با افعال خود فراهم آورده‏اند.

لِلطَّاغِينَ مَآباً- جاى بازگشت طغيانگران است.»

شايد كلمه مآب اشاره به آن باشد كه خود سبب روشن شدن آتشى باشند كه به آن بازگشته‏اند، چه اين همان منزلى است كه خود بنا كرده‏اند و ميهنى است كه براى خود برگزيده‏اند.

[23] چه مدت در اين آتش باقى خواهند ماند؟

لابِثِينَ فِيها أَحْقاباً- مدتها در آن درنگ خواهند كرد.»

در روايات اهل بيت آمده است كه اين آيه به گناهكارانى اختصاص دارد كه مدتى از وقت را، به اندازه متناسب با گناهان خويش، در آتش مى‏گذرانند، و بنا بر اين احقاب به معنى روزگارها يا سالهاى پياپى است.

بعضى از مفسران گفته‏اند كه: معنى آيه اين است كه آنان روزگارهاى متوالى را كه هرگز قطع نمى‏شود در دوزخ طى مى‏كنند، و چون مدتى پايان يافت بى فاصله مدّت پس از آن آغاز مى‏شود. و گفته‏اند كه: از آن روى به جاى سالها لفظ احقاب آمده كه در دلها هراس بيشترى بر مى‏انگيزد و بيشتر دلالت بر جاودانگى دارد، و حقب دورترين چيز در نزد ايشان به شمار مى‏رفت و مى‏گفتند كه حقب مدتى برابر با هشتاد سال است. و چون سال سيصد و شصت و پنج روز است، و يك روز در آخرت برابر با هزار سال از سالهاى دنيا است، از اين راه به خوبى مى‏توانى روزگارى را كه طاغيان در دوزخ به سر مى‏برند تصور كنى.

در حديثى از رسول اللَّه- صلّى الله عليه وآله- آمده است كه گفت:

«كسى كه به آتش دوزخ داخل شود، از آن رهايى پيدا نمى‏كند مگر پس از آن كه احقابى در آن درنگ كند، و حقب شصت و چند سال است، و سال سيصد و شصت روز، هر روز آن هزار سال از سالهاى محاسبه شما است، پس هيچ كس در