نقش جنگ روانى در نبردهاى صدر اسلام - عوامل شکست و پیروزی نسخه متنی

پـيـشـرو. بـه مجموعه سپاه (خميس ) اطلاق مى شد و حضرت على عليه السلام در صحنه پيكار، ارتـش خـود را بـه پـنج گروه تقسيم مى كرد: الف ـ ميمنه ب ـ ميسرة ج ـ قلب (مركز فرماندهى كه خود حضرت در آن مستقر بود) د ـ روابط (پيكها كه كار ارتباط ميان سپاه را به عهده داشت ) ه‍ ـ پـيشرو كه خود به دو گروه تقسيم مى شد، گروه نخست كه كار اطّلاعاتى مى كرد و گروه ديگر كار پيشگيرى از هجوم دشمن را به عهده داشت ).^(259) 2 ـ پوشيدن لباسهاى جالب توجه و داراى رنگهاى گوناگون يا پوشيدن پوست برخى از حـيـوانـات و بـسـتـن دستار بر سر و گذاشتن كلاه خود كه پرهاى طاووس روى آن نصب مى شد. چهار تن از ياران پيامبر(ص ) در ميان سپاهيان اسلام ، نشانه هاى ويژه اى داشتند. يكى حضرت على عليه السلام بود كه با پارچه سفيدى مشخص مى شد. ديگرى ابودجانه انصارى بود كه دسـتـارى سـرخ ‌رنـگ بـر سـر داشـت و مـسلمانان مى دانستند كه هرگاه او دستار ببندد شجاعانه خواهد جنگيد. زبير با دستارى زرد و حمزه با پر شترمرغى كه به سينه زده بود، شناخته مى شد.^(260) در فـتـح مـكـه هـر يـك از گـردانـهـاى سـپـاه اسـلام لبـاسـهـا و پـرچـمـهـاى ويـژه اى داشتند.^(261) 3 ـ رجـزخـوانـى كـه در آن بـه مـعـرفى نژاد و سابقه دلاوريهاى خود در صحنه هاى پيكار مى پرداختند و مبارز مى طلبيدند. تاريخ جنگهاى عرب و اسلام سرشار از اشعار حماسى است .

4 ـ ايجاد سروصداهاى هول انـگـيـز و نـواخـتـن بـر طـبـلهـايى كه از پوست گرگ و ديگر حيوانات درست مى كردند، تقليد صـداى حـيـوانـات وحـشـى و درنـده ، نـواخـتـن شـيپور و دميدن در بوق و كرنا كه بطور عموم در جنگهاى گذشته معمول بوده است .

5 ـ به دست گرفتن مشعلهاى فروزان و ايجاد دسته هاى مشعلدار.

6 ـ اسـتـفـاده از حـيـوانـات تـنـومـنـد و عـظـيـم الجـثـّه چـون فيل و شتر و ... .

7 ـ افروختن آتش در بلنديها و مكانهاى مجاور ميدانهاى نبرد. اين شيوه را پيامبراكرم صلى اللّه عـليه و آله در جنگهاى حمراء الاسد و فتح مكّه به منظور سركوب روانى و ايجاد رعب و وحشت در دل مشركان و زياد نشان دادن تعداد نيروهاى اسلام به كار گرفت كه بسيار مؤ ثر بود.

8 ـ نـمايش كارهاى اعجاب انگيز چون پراندن اسبها از روى موانع و كانالها، پى كردن اسبها و ... .

9 ـ مـثـله كـردن كـشـتـه هـا و اسـرا بـه مـنظور ترساندن دشمن در نبردهاى صدر اسلام ، كفار و مـشـركان براى تضعيف روحيه مسلمانان و جلوگيرى از گرويدن به دين اسلام به اقداماتى از قـبـيـل شـقه كردن و مثله كردن دست مى زدند كه مثله كردن (حمزه سيدالشهداء) عموى پيامبر(ص ) نمونه اى از آن بود.

البته اين عمل از نظر اسلام ممنوع است .

10 ـ پـخـش شـايـعـات مـبـنـى بـر كـشـتـه شـدن فـرمـانـدهـان و رهـبـران نـظـامى . پخش شايعه قتل پيامبر(ص ) در جنگ احد يكى از تاكتيكهايى بود كه دشمن به كار گرفت .

11 ـ بـه هـمـراه آوردن آثارى از رهبران گذشته براى تحريك احساسات و تقويت بنيه روانى نيروهاى خودى و تهييج و تشويق آنها به ادامه جنگ .

در جـنـگ صـفين دشمن عمليات روانى گوناگونى براى تضعيف روحيه ياران حضرت على عليه السلام به كار گرفت . عمروعاص مشاور نظامى معاويه ، به منظور تضعيف روحيه سپاه اميرمؤ منان (ع ) پرچمى را كه رسول خدا(ص ) در يكى از جنگها براى او بسته بود و آن را همراه داشت ، بـه اهـتـزاز درآورد. ايـن تـوطـئه بـراى سـپـاه آن حضرت مساءله آفريد و باعث شد نيروها با حـالت تـرديـد و تـزلزل بـه جنگ با معاويه بنگرند، امّا حضرت على (ع ) با آگاهى دادن به افـراد اثـرات سـوء ايـن تـوطـئه را خـنثى كرد.^(262) شيوه هاى مختلف جنگ روانى در قرون وسطى نيز معمول بوده است ؛ نظير چاههاى مرگ ، كوره آدم سوزى ، استخر لجن و غيره .

نقش جنگ روانى در نبردهاى صدر اسلام

اسـلام بـر مـبـنـاى آيـه شـريـفـه : (فـَمـَنِ اعـْتـَدى عـَلَيـْكـُمْ فـَاعـْتـَدُوا عـَلَيْهِ بِمِثْلِ مَا اعْتَدى عـَلَيـْكـُمْ)^(263) جـنـگ روانـى را بـه عـنـوان يـك وسـيـله دفـاعـى در مـقـابـل هجوم دشمنان ، مشروع و مجاز مى داند، چنان كه نمونه هاى آن را در تاريخ جنگهاى صدر اسـلام مـشـاهـده مـى كـنـيـم . (جـنـگـهـاى تـدافـعـى ) كـه امـروزه در حـقـوق بـيـن الملل تحت