3- شيطان يك دشمن قديمى
اينكه در آخر آيه فوق شيطان دشمن آشكار معرفى شده است، يا بخاطر دشمنى او از روز اول با" آدم" است كه به واسطه نافرمانى در برابر سجده آدم همه چيز خود را از دست داد، و يا به خاطر اين است كه دستورات او همچون قتل و جنايت و تبهكارى براى همه آشكار است، همه مىدانند اين قبيل برنامهها از يك دوست نيست، بلكه دعوتهايى است از يك دشمن خطرناك كه جز بدبختى انسان چيزى نمىخواهد.و يا به واسطه اين است كه شيطان صريحا دشمنى خود را با انسان خبر داده و كمر عداوت او را بسته است، و اعلام نموده: لَأُغْوِيَنَّهُمْ أَجْمَعِينَ" مىكوشم تا همه را گمراه كنم"!(1) و (2) و (3) الميزان جلد 1 صفحه 428.