روايت نفيس حضرت موسى بن جعفر عليهما السّلام در حجّيّت عقل
از جمله احاديثى كه در باب حجّيّت و افضليّت عقل است، روايت نفيس و گرانقدرى است كه در «كافي» از هشام بن حَكَم از حضرت أبوالحسن موسى بن جعفر عليهما السّلام با سند خود روايت ميكند كه حاوى مطالب ثمين و معارف عالى و دقائق و اشارات و لطائفى است كه حقّاً شايسته است براى كشف نكات عميقه آن يك كتاب مستقلّ نگاشته شود. و چون مفصّل است اينك فقط ما به چند فقره از آن اكتفا مينمائيم:قالَ عَلَيْهِ السَّلامُ: يَا هِشَامُ! إنَّ اللَهَ تَبَارَكَ وَ تَعَالَى بَشَّرَ أَهْلَ الْعَقْلِ وَالْفَهْمِ فِى كِتَابِهِ فَقَالَ: فَبَشِّرْ عِبَادِ * الَّذِينَ يَسْتَمِعُونَ الْقَوْلَ فَيَتَّبِعُونَ أَحْسَنَهُو أُولَـئِكَ الَّذِينَ هَدَيهُمُ اللَهُ وَ أُولَـئِكَ هُمْ أُولُوا الاْلْبَـبِ. (269)«آنحضرت فرمود: اى هشام! خداوند تبارك و تعالى اهل عقل و فهم را در كتاب خود بشارت داده است و فرموده است: اى پيامبر! بندگان مرا بشارت بده؛ آنانكه گفتار و سخن را گوش ميدهند وليكن از بهترين آن پيروى ميكنند. ايشانند آنانكه خداوند آنها را هدايت فرموده و ايشانند فقط صاحبان عقل و درايت.»يَا هِشَامُ! إنَّ اللَهَ تَبَارَكَ وَ تَعَالَى أَكْمَلَ لِلنَّاسِ الْحُجَجَ بِالْعُقُولِ وَ نَصَرَ النَّبِيِّينَ بِالْبَيَانِ وَ دَلَّهُمْ عَلَى رُبُوبِيَّتِهِ بِالاْدِلَّةِ.«اى هشام!خداوند تبارك و تعالى با عقول مردم، حجّتهائى را كه بهسوى آنها فرستاده است، تكميل نموده است و پيامبران را با بيان، نصرت بخشيده و با ادلّه و براهين قاطع آنها را بر ربوبيّت خود دلالت كرده است.»يَا هِشَامُ! إنَّ الْعَقْلَ مَعَ الْعِلْمِ؛ فَقَالَ:وَ تِلْكَ الاْمْثَـلُ نَضْرِبُهَا لِلنَّاسِ وَ مَا يَعْقِلُهَآ إِلاَّ الْعَـلِمُونَ. (270)«اى هشام! عقل با علم است؛ خدا فرموده است: اين مثالهائى است كه ما براى مردم ميزنيم وليكن آنها را تعقّل نميكنند مگر عالمان.»يَا هِشَامُ! إنَّ لُقْمَانَ قَالَ لاِبْنِهِ: تَوَاضَعْ لِلْحَقِّ تَكُنْ أَعْقَلَ النَّاسِ، وَ إنَّ الْكَيِّسَ لَدَى الْحَقِّ يَسِيرٌ.يَا بُنَى! إنَّ الدُّنْيَا بَحْرٌ عَمِيقٌ قَدْ غَرِقَ فِيهِ عَالَمٌ كَثِيرٌ، فَلْتَكُنْ سَفِينَتُكَ فِيهَا تَقْوَى اللَهِ، وَ حَشْوُهَا الاْءيمَانَ، وَ شِرَاعُهَا التَّوَكُّلَ، وَ قَيِّمُهَا الْعَقْلَ، وَ دَلِيلُهَا الْعِلْمَ، وَ سُكَّانُهَا الصَّبْرَ.«اى هشام! لقمان حكيم به پسرش گفت: براى حقّ خضوع و فروتنى كن در اينصورت از همه مردم عاقلتر هستى! و تحقيقاً مرد زيرك و با فطانت در نزد خدا سهل و آسان است.اى نور ديدة من! اين دنيا دريائى است ژرف كه در آن، خلق بسيارى غرق شده اند؛ بنابراين بايد كشتى نجات تو در اين دريا تقوى باشد، و بار و محموله آن ايمان، و بادبان و چادرش توكّل، و ناخدايش عقل، و دليل و رهبرش علم، و سكّان و دنبالهاش صبر و شكيبائى و استقامت.»يَا هِشَامُ! مَا بَعَثَ اللَهُ أَنْبِيَآءَهُ وَ رُسُلَهُ إلَى عِبَادِهِ إلاَّ لِيَعْقِلُوا عَنِ اللَهِ! فَأَحْسَنُهُمُ اسْتِجَابَةً أَحْسَنُهُمْ مَعْرِفَةً، وَ أَعْلَمُهُمْ بِأَمْرِاللَهِ أَحْسَنُهُمْ عَقْلا؛ وَ أَكْمَلُهُمْ عَقْلا أَرْفَعُهُمْ دَرَجَةً فِى الدُّنْيَا وَ ا?خِرَةِ.«اى هشام! خداوند پيامبران و رسل خود را به سوى بندگانش نفرستاد مگر براى آنكه ايشان بدون واسطه آراء و افكار مشوّشه و مختلط، حقّ و واقعيّت را از خدا بگيرند؛ و بواسطه انبياء و رسل كه اُولوا العقول الكاملة هستند به سوى حقّ راه يابند، و به عقول جزئيّه ناقصه متباينه خود اعتماد ننمايند تا گمراه شوند و اختلاف كنند.بنابراين بهترين كسى كه دعوت پيغمبران را پذيرفته و لبّيك گفته باشد كسى است كه عرفانش به خدا نيكوتر باشد، و داناترين مردم به احكام و شرايع خدا كسى است كه عقلش بهتر باشد؛ و كسى كه عقلش كاملتر باشد آن كس است كه در دنيا و آخرت منزلتش رفيعتر و مقامش بالاتر و عاليتر باشد.»يَا هِشَامُ! إنَّ لِلَّهِ عَلَى النَّاسِ حُجَّتَيْنِ: حُجَّةً ظَاهِرَةً وَ حُجَّةً بَاطِنَةً. فَأَمَّا الظَّاهِرَةُ فَالرُّسُلُ وَ الاْنْبِيَآءُ وَ الاْئِمَّةُ عَلَيْهِمُ السَّلاَمُ؛ وَ أَمَّا الْبَاطِنَةُ فَالْعُقُولُ.«اى هشام! خداوند براى مردم دو حجّت گذارده است: يك حجّت ظاهر و يك حجّت باطن؛ حجّت ظاهر رسولان و پيغمبران و امامان عليهمالسّلام هستند، و حجّت باطن عقلهاى ايشانست.»يَا هِشَامُ! الصَّبْرُ عَلَى الْوَحْدَةِ عَلاَمَةُ قُوَّةِ الْعَقْلِ. فَمَنْ عَقَلَ عَنِ اللَهِ اعْتَزَلَ أَهْلَ الدُّنْيَا وَ الرَّاغِبِينَ فِيهَا، وَ رَغِبَ فِيمَا عِنْدَ اللَهِ؛ وَ كَانَ اللَهُ أُنْسَهُ فِى الْوَحْشَةِ، وَ صَاحِبَهُ فِى الْوَحْدَةِ، وَ غِنَاهُ فِى الْعِيلَةِ، وَ مُعِزَّهُ مِنْ غَيْرِ عَشِيرَةٍ.«اى هشام! شكيبائى و پايدارى در تنها زيستن، علامت قوّت عقل است. بنابراين كسيكه عقلش به پايهاى رسد تا بتواند در هر امرى از امور خودش بدون واسطه بشرى علم و درايتش را از خداوند اخذ كند، از مردم و از كسانى كه دل به دنيا بسته اند و رغبت بدان دارند كناره ميگيرد؛ و از خود دنيا و زينتها و اعتباريّات آن پهلو تهى ميكند، و به آنچه در نزد خداست از خيرات حقيقيّه و انوار الهيّه، و اشراقات عقليّه و ابتهاجات ذوقيّه و سكينه هاى روحيّه، دل ميبندد و راغب ميشود. و يگانه انيس و مونس او در وحشت و دهشت عالم كثرت و غوغاى بيدرنگ آن خدا ميگردد. و رفيق و همنشين و مصاحب وى در وحدت و تنهائيش، و موجب بى نيازى و توانگريش در عسرت عيال و نگهدارى و ارتزاق آنها، و باعث عزّت و شرفش بدون داشتن عشيره و قوم وخويش و مددكار؛ خدا ميشود و بس.»
لطفا منتظر باشید ...
