آيا قبله عين كعبه و حرم است و يا جهت كعبه؟ - تفسیر کوثر جلد 1

مسلمانان مطرح بود يكى اينكه چرا كعبه از اول قبله مسلمانان قرار نگرفت؟ دوم اينكه اكنون كه قبله تغيير يافته تكليف نمازهايى كه پيش از اين خوانده ايم چه مى شود؟ و تكليف كسانى كه نمازهاى خود را به بيت المقدس خواندند و مردند چه مى شود؟

پاسخ اين دو پرسش در اين آيه آمده است:

و ما جعلنا القبله التى كنت عليها الاّ لنعلم من يتّبع الرسول ممّن ينقلب على عقبيه و ان كانت لكبيرة الاّ على الذين هدى الله و ما كان الله ليضيع ايمانكم انّ الله بالناس لرؤف رحيم (بقره / 143)

و ما آن قبله ى را كه تو بر آن بودى قرار نداده بوديم مگر براى اينكه كسى را كه پيروى از پيامبر مى كند از كسى كه به پشت سرخود بر مى گردد، مشخص نماييم و همانا آن، دشوار بود مگر براى كسانى كه خدا آنها را هدايت كرده است و خداوند ايمان شما را ضايع نمى كند همانا خداوند بر مردم مهربان و بخشايشگر است.

طبق اين آيه پاسخ پرسش نخستين اين است است كه قبله قبلى نوعى آزمايش براى مسلمانان بود چون مسلمانان در مكه دلشان مى خواست كه كعبه قبله آنها باشد كه قبله پدران و نياكانشان بود و قبله بودن بيت المقدس برخلاف ميل باطنى آنها بود خدا مى خواست كسانى را كه واقعاً از پيامبر پيروى مى كنند، از ديگران كه به سبب اين بهانه از دين اسلام روى برمى گردانند مشخص نمايد. البته در اين آيه خاطرنشان مى شود كه اين موضوع واقعاً گران و سنگين بود ولى براى كسانى كه هدايت يافته بودند آسان بود.

پاسخ پرسش دوم هم اين است كه خدا اعمال گذشته را كه ناشى از ايمان بود ضايع و تباه نمى سازد و نبايد نگران اعمال پيشين باشيد پاداش آنها را خداوند مهربان و بخشايشگر خواهد داد.

آيا قبله عين كعبه و حرم است و يا جهت كعبه؟

مهمترين مسأله اى كه در كتب فقهىما درباره قبله مطرح شده است اين است كه آيا قبله عين كعبه است يا جهت كعبه؟ در اين مسأله ميان فقها اختلاف نظر وجود دارد و اقوال مختلفى نقل شده كه عمده ترين آنها دو قول است. پيش از بيان اين دو قول خاطرنشان مى سازيم كه براى كسى كه داخل مسجدالحرام نماز مى خواند و يا اگر بيرون از آن است مى تواند با وسايلى عين كعبه را تشخيص دهد ، همه علماء اتفاق نظر دارند كه وظيفه او استقبال عين كعبه مى باشد و در آن اختلافى نيست چيزى كه مورد اختلاف است اين فرض است كه شخصى به دور از مسجدالحرام باشد و عين كعبه را هم تشخيص ندهد در اينجا با قطع نظر از قولهاى شاذّ ، دو قول عمده وجود دارد:

قول اول، اينكه كعبه قبله مسجدالحرام و مسجدالحرام قبله كسانى كه در حرم هستند و حرم قبله كسانى كه خارج آن قرار دارند، مى باشد. چندين نفر از فقهاء شيعه اين قول را اختيار كرده اند كه از جمله آنهاست شيخ طوسى(1) و شهيد اول(2) و محقق(3) و تعدادى از فقهاء ديگر. شهيد ثانى اين قول را به بيشتر فقهاء نسبت داده(4)و طبرسى آن را به اصحابنا نسبت داده(5) و شيخ در خلاف براى آن ادعاى اجماع كرده است(6).

قول دوم، اينكه قبله كسانى كه عين كعبه را تشخيص نمى دهند جهت آن است. بسيارى از متاخران ، اين قول را پذيرفته اند از طرفداران اين قول مى توان از سيد مرتضى و ابن جنيد و ابوالصلاح و ابن ادريس(7) و محقق در النافع(8) و علامه(9) و صاحب جواهر(10) را نام برد.

در ميان مذاهب اربعه اهل سنت، حنبلى و مالكى وحنفى، قبله را براى كسانى كه

1 - المبسوط ج 1 ص 78

2 - به نقل جواهر الكلام ج 7 ص 320

3 - شرايع الاسلام ص 18

4 - مسالك ج 1 ص 16

5 - مجمع البيان ج 1 ص 420

6 - الخلاف ج 1 ص 295

7 - به نقل همدانى در مصباح الفقيه كتاب الصلوة ص 84

8 - المختصرالنافع ص 23 از آنجا كه اين كتاب خلاصه اى از شرايع الاسلام است و بعد از آن نوشته شده ، مى توان گفت كه محقق از نظر قبلى خود برگشته است.

9 - مختلف الشيعه ج 1 ص 76

10 - جواهرالكلام ج 7 ص 322