داوريهاى متفاوت درباره صابئين - تفسیر کوثر جلد 1

مى كند و اين معنا با معنايى كه قدماء از مفسران و لغوى ها گفته اند مناسب است.بعضى از اين نظريه ها صابئين را يك واژه عربى مى داند كه از صبأ و يا از صبا و يا از سبح و يا از صبّ مشتق شده و بعضى از نظريه ها آن را غير عربى و برگرفته از لغت آرامى يا كلدانى يا عبرى و يا مندايى مى دانند.

به نظر مى رسد كه صابئين برگرفته از لفظ آرامى مندايى است زيرا مناسب با يك مراسم مهم و عمده صابئين كه همان تعميد است، مى باشد و چنانكه گفته شد آنها به هنگام تعميد جملاتى به زبان مندايى مى گويند كه در آن لفظ صبا و مشتقات آن به كار رفته و اين لفظ، هم اشاره به شستشوى زياد آنهاست و هم به معناى انتقال از دينى به دين ديگر است كه با گفته مفسران و لغوى ها جور در مى آيد و به احتمال زياد فعل عربى صبأ نيز كه به معناى انتقال از دينى به دين ديگر است از همين لفظ آرامى مندايى گرفته شده است.

و اما اينكه چگونه يك لفظ غير عربى در قرآن آمده است، جاى هيچگونه اشكال نيست زيرا در قرآن الفاظ غير عربى در جاهاى متعددى استعمال شده است مانند: اباريق، ارائك ، استبرق، تنور، دينار، زنجبيل، سجيل، مرجان و غير آنها. حتى بعضى از ادبا درباره كلمات غير عربى كه در قرآن آمده، كتابهاى مستقلى نوشته اند از جمله سيوطى در كتابى به نام المهذب فيما وقع فى القرآن من المعرّب به اين مسأله پرداخته و در كتاب الاتقان نيز بعضى از آن كلمات را آورده است.

واضح است كه قران مطابق با زبان رايج مردم نازل شده و اين كلمات در آن زمان ميان مردم استعمال مى شده است و اشتمال قرآن بر اين كلمات غير عربى، هيچگونه لطمه اى به عربى بودن قرآن نمى زند زيرا كه جمله بندى و نظم كلام، عربى است.

داوريهاى متفاوت درباره صابئين

با وجود اينكه قرآن كريم از صابئين در سه جا نام برده، متأسفانه علما و مفسران و متكلمان اسلامى و نويسندگان كتب ملل و نحل به درستى درباره آنها بحث و تحقيق نكرده اند و كلمات آنها در اين باره مضطرب و پريشان است به گونه اى كه ابن جوزى درباره ماهيت صابئين ده قول ذكر مى كند.(1)به خاطر همين سردرگمى و اضطراب در معرفى صابئين است كه علما و اهل لغت در وجه تسميه آنها نيز دچار تشتت آراء شده اند و همانگونه كه ديديم وجوه متناقضى را ذكر كرده اند. و بسيارى از فقها از بيان حكم فقهى آنها سرباز زده اند و اصلا صابئين را در كلام خود عنوان نكرده اند و يا اگر عنوان كرده اند با شك و ترديدهاى بسيار سخن گفته اند.

اكنون ما پيش از آنكه وارد بحثهاى گسترده درباره تاريخ و عقايد و فرقه هاى صابئين بشويم، براى ايجاد زمينه جهت درك ماهيت آنها و هم نشان دادن سردرگمى موجود در معرفى چهره واقعى اين گروه، فرازهايى از نظرات علما را در اين زمينه بدون هيچگونه شرح و حاشيه اى نقل مى كنيم. البته در فصول بعدى، بعضى از اين نظرات مورد نقد و بررسى قرار خواهد گرفت:

خليل بن احمد فراهيدى : صابئين قومى هستند كه دين آنها شبيه دين نصارى است جز اينكه قبله آنها به طرف جنوب است و صابئين خود را پيروان حضرت نوح مى دانند.(2)

شيخ مفيد: جمهور صابئين به وحدانيت خداوند در ازل معتقدند و بعضى از آنها در كنار خدا هيولى را هم قديم مى دانند كه عالم از آن به وجود آمده است و لذا پيش آنها هيولى اصل است. آنها درباره فلك و آنچه در اوست عقيده دارند كه زنده و ناطق است و اوست كه تدبير كننده و راهنماى اين عالم است. آنها ستارگان را تعظيم مى كنند و به جاى خداوند آنها را مى پرستند و بعضى از آنها ستارگان را ملائكه مى نامند و بعضى ازآنها ملائكه را خدايان مى دانند و براى عبادت آنها خانه هايى بنا مى كنند.

1 - ابن جوزى ، تلبيس ابليس ص 73

2 - ترتيب العين ج 2 ص 964 [209]