تفسیر کوثر جلد 1

در آيه مورد بحث از خدا مى خواهيم كه ما را از اين غضب شده ها قرار ندهد و از اينكه كارى از ما سر بزند كه موجب غضب اوست ما را حفظ نمايد.

گاهى گفته مى شود كه منظور از مغضوب عليهم يهود هستند اين گفته را بايد از باب بيان مصداق دانست به اين معنا كه يكى از مصاديق روشن آنها يهود هستند كه در قرآن در آيات متعددى از جمله در آيه اى كه نقل كرديم مورد غضب خداوند واقع شده اند.

و اما گروه سوم كه همان گمراهانند ، شامل كسانى مى شود كه از راه مستقيم كنار افتاده اند و دين حق را كه همان اسلام است نپذيرفته اند حال يا از روى عناد باشد و يا از روى جهالت و نادانى. با بررسى موارد كلمه ضلال و مشتقات آن در قرآن، معلوم مى شود كه گمراهان شامل كافران و ظالمان و معصيت كاران است كه از جمله آنها نصارى مى باشند.

در آيه اى كه در زير مى خوانيم كافران همان گمراهان معرفى شده اند:

ان الذين كفروا و صدوا عن سبيل الله قدضلوا ضلالا بعيدا (نساء / 167)

كسانى كه كافر شدند و از راه خدا منع كردند به گمراهى دورى افتادند.

و در آيه اى كه مى خوانيم اهل معصيت گمراه شناخته شده است:

و من يعص الله و رسوله فقد ضل ضلالا مبينا (احزاب / 37)

و كسى كه به خدا و پيامبر او معصيت كند همانا به گمراهى آشكارى افتاده است.

و در آيه زير هر چند نامى از نصارى برده نمى شود ولى مطابق تفسير و شأن نزول آيه درباره نصارى و گمراهى آنان است:

و لا تتبعوا اهواء قوم قد ضلوا من قبل و اضلوا كثيرا (مائده / 77)

و از خواهش هاى قومى پيروى نكنيد كه از پيش گمراه شده اند و بسيارى را گمراه كرده اند.

و در آيه زير گمراه بودن ظالمان بيان شده است:

بل الظالمون فى ضلال مبين (لقمان / 11)

بلكه ستمگران در گمراهى آشكار هستند.

با توجه به آيات بالا و آيات مشابه آنها مى توان گفت كه ضالين اعم از مغضوب عليهم مى باشد ولى با عنايت بر اينكه اين دو تعبير در كنار هم ذكر شده اند و به اصطلاح قسيم يكديگرند، مى توان مغضوب عليهم را اهل عناد و لجاجت كه با خدا ستيزه جويى مى كنند دانست و ضالين را دور افتادگان از مسير الهى دانست كه از روى جهالت و نه از روى عناد راه را گم كرده اند.

چند روايت

1 ـ عن ابى عبدالله (ع) قال : شكر النعمة اجتناب المحارم و تمام الشكر قول الرجل: الحمد لله رب العالمين (1)

امام صادق فرمود: شكر نعمت دورى از گناهان است و شكر كامل اين سخن است : الحمد لله رب العالمين

2 ـ عن الصادق (ع) الله اله كل شىء الرحمن بجميع خلقه، الرحيم بالمؤمنين خاصه(2)

امام صادق (ع) فرمود: الله معبود همه چيز و رحمن مربوط به همه خلق و رحيم مخصوص مؤمنان است.

3 ـ عن الصادق (ع): اهدنا الصراط المستقيم يعنى ارشدنا للزوم الطريق المؤدى الى محبتك و المبلغ الى جنتك ...(3)

امام صادق (ع) فرمود: اهدنا الصراط المستقيم يعنى ما را بر ملازمت بر آن راهى كه به محبت تو مى رساند و به بهشت تو رهنمون مى شود، ارشاد فرما.

4 ـ عن امير المؤمنين اهدنا يعنى ادم لنا توفيقك الذى اطعناك به فى ما ضى ايامنا حتى نطيعك كذلك فى مستقبل اعمارنا(4)

امير المؤمنين (ع) فرمود: منظور از اهدنا اين است كه خدايا ادامه بده به ما آن توفيق خود را كه به سبب آن در گذشته تو را اطاعت كرديم تا اينكه در آينده و بقيه عمرمان نيز اطاعت كنيم.

5 ـ عن ابى عبدالله قال: الصراط هو الطريق الى معرفته (5)

امام صادق (ع) فرمود: صراط همان راه شناخت خداوند است.

6 ـ عن ابى عبدالله قال: الصراط المستقيم امير المؤمنين (6)

امام صادق فرمود: صراط مستقيم همان امير المؤمنين است.

اين دو حديث در مقام بيان مصداق هستند و همانگونه كه در تفسير آيه ذكر كرديم

1 - كافى ج 2 ص 95

2 - تفسير صافى ج 1 ص 72

3 - تفسير صافى ج 1 ص 72

4 - تفسير صافى ج 1 ص 72

5 - تفسير البرهان ج 1 ص 5

6 - تفسير البرهان ج 1 ص 52 صراط مستقيم معناى عامى دارد كه شامل توحيد و ولايت ائمه نيز مى شود.