تفسیر کوثر جلد 1

4 ـ منظور هفت نوع آسمان است و تمام آنچه كه ما مى بينيم از ثوابت و سيارات و كهكشانها و سحابيها ، همه آسمان اول است و شش آسمان ديگر از حيطه علم ما بيرون است و شايد در آينده بشر پى به آنها ببرد.

5 ـ منظور طبقات جوّ است كه دور زمين را احاطه كرده است و همانگونه كه پيشتر گفتيم ، عدد هفت موضوعيت ندارد.البته بعضى از عرفا آسمانها هفتگانه را تفسير عرفانى كرده و آن را حمل بر مراتب سرّ و ضمير انسان دانسته اند ولى ما آن راحتى به عنوان يكى احتمال نمى پذيريم.

اكنون نظر خود را ذكر مى كنيم: با بررسى مجموع آيات هشتگانه اى كه درباره آسمانهاى هفتگانه در قرآن كريم آمده است ، به نظر مى رسد كه وجه اخير يعنى وجه پنجم درست تر باشد و منظور از آسمانهاى هفتگانه همان طبقات جوّ است كه دور زمين را احاطه كرده و امروز به آن آتمسفر گفته مى شود و چند طبقه بودن آن از نظر علم امروز ثابت شده و قابل ترديد نيست، در كتب زمين شناسى ، لايه ها و طبقات جو با اين نامها ناميده مى شود: هوموسفر ، ترموسفر، نروسفر، استراتوسفر ، يونوسفر و تروپوسفر.

شواهد و قرائنى كه از آيات مربوطه در تأييد اين نظر به دست آورده ايم به قرار زيراست:

1 ـ در بعضى از اين آيات تصريح شده است كه ماه و خورشيد به هفت آسمان نور مى دهند:

الم تروا كيف خلق الله سبع سموات طباقاو جعل القمر فيهن نورا و جعل الشمس سراجا(نوح/ 15و16)

آيا نديديد كه چگونه خداوند هفت آسمان را طبقه به طبقه آفريد و ماه را در آنها نور و آفتاب را چراغ قرار داد.اين آيه به روشنى دلالت دارد بر اينكه ماه و خورشيد به هفت آسمان مى تابند و آنها را روشن مى كنند اين مطلب با هيچيك از نظريه هايى كه نقل كرديم جور در نمى آيد و فقط با نظريه اى كه ما انتخاب نموديم سازگار است.

2 ـ در يكى از اين آيات آمده است كه زمين نيز همانند آسمان هاى هفتگانه است:

الله الذى خلق سبع سموات و من الارض مثلهن (طلاق / 12)

خداوند كسى است كه هفت آسمان را آفريد و از زمين نيز همانند آنها را.

طبق اين آيه زمين نيز هفتگانه است و بدون ترديد منظور از هفتگانه بودن زمين طبقات زمين است و چون در اين آيه گفته شده كه زمين نيز همانند آسمانهاى هفتگانه است معلوم مى شود كه منظور از آن ، طبقات جو است كه دور زمين را احاطه كرده است.

3 ـ در بعضى از اين آيات پس از ذكر آسمانهاى هفتگانه بلافاصله از نزول باران از آسمان سخن رفته است و به نظر مى رسد كه باران از همين آسمانهاى هفتگانه نازل مى شود و معلوم است كه باران از طبقات جو مى بارد:

ولقد خلقنا فوقكم سبع طرائق و ما كنا عن الخلق غافلين و انزلنا من السماءماء(مؤمنون/ 17و 18)

و همانا بالاى شما هفت راه خلق كرديم و ما از آفرينش غافل نبوديم و از آسمان آبى فرستاديم.

نظير اين آيه است آيات 2 تا 14 سوره نباء.

4 ـ در بعضى از آيات تصريح شده كه هفت آسمان طبقه طبقه است و اين با طبقات جو مناسب تر است.

الذى خلق سبع سموات طباقا(ملك/ 3) خدا كسى است كه هفت آسمان را طبقه طبقه آفريد.

و نظير اين آيه است آيه سوره نوح كه در بند اول آورديم.

5 ـ از بعضى از اين آيات استفاده مى شود كه اين هفت آسمان در معرض ديد مردم است و به آنها نزديك است:

الم تروا كيف خلق الله سبع سموات طباقا(نوح / 15)

آيا نديديد كه چگونه خداوند هفت آسمان را طبقه به طبقه آفريد؟

از اين آيه - كه قبلا نيز به آن استشهاد كرديم - معلوم مى شود كه هفت آسمان براى مردم قابل رؤيت و نزديك است و مى دانيم كه براى زمينيان جوّ از همه چيز نزديكتراست.

6 ـ در بعضى از اين آيات آمده است كه هفت آسمان را بالاى سر شما آفريديم:

و بيننا فوقكم سبعاشدادا (نباء/12) و بالاى سر شما هفت آسمان استوار بنا كرديم.با قطع نظر از اينكه بالا و پايين نسبت به كرات آسمانى مفهومى ندارد ، مى گوييم: اين تعبير كه هفت آسمان بالاى سرشماست نزديكى آنها را مى رساند و جو از همه چيز نزديكتر است.

7 ـ در يكى از اين آيات آمده است كه پس از آفرينش زمين خداوند به آسمان پرداخت و آن به صورت دخان بود و همان را به صورت هفت آسمان درآورد و دخان به معناى دود است كه با گازهايى كه پس از سرد شدن زمين به هوا متصاعد گشت سازگارتر است و مى دانيم كه جوّ از همين گازها ساخته شده است:

ثم استوى الى السماء و هى دخان فقال لها و للارض ائتيا طوعا او كرها قالتا اتينا طائعين فقضيهن سبع سموات(فصلت /12)سپس به آسمان پرداخت در حالى كه آن به صورت دود بود پس به آن و زمين گفت خواه و ناخواه بياييد گفتند: با ميل و رغبت آمديم پس خداوند آنها را هفت آسمان قرار داد. علاوه بر شواهد و قراينى كه از خود آيات مربوطه ذكر شد، در نهج البلاغه از اميرالمؤمنين على (ع) خطبه اى نقل شده كه ظاهر آن نظر ما را تاييد مى كند و چنين مى رساند كه منظور از هفت آسمان طبقات جوّ زمين است.

امير المؤمنين در اين خطبه پس از بيان اينكه در اول خلقت سيلابها و طوفانهاى بسيار شديدى به وجود آمد، اضافه مى كند:

و رمى بالزبد ركامه فرفعه فى هواء منفتق و جو منفهق فسوى منه سبع سموات جعل سفلاهن موجا مكفوفا و علياهن سقفا محفوظا و سمكا مرفوعا...(1)

امواج آب كفهايى را بيرون انداخت و آن را در هواى باز و جو وسيع بالا برد و خدا از آن هفت آسمان را پديد آورد. آسمان پايين را مانند موج مهار شده و آسمان بالاتر را مانند سقفى محفوظ و بنايى بلند قرار داد...

در اينجا يك مطلب باقى مى ماند و آن اينكه در بعضى از آيات مربوطه پس از ذكر آسمانهاى هفتگانه گفته شده است كه آسمان پايين را به وسيله كواكب زينت داديم و اين دليل است كه مجموع ستارگانى كه مى بينيم همه در آسمان اول است لابد شش آسمان ديگر وجود دارد كه ما آنها را نمى بينم و اين همان قول چهارم است كه در توجيه آسمانهاى هفتگانه نقل كرديم. بنابراين، مطلب ذكر شده با اين نظريه كه منظور از هفت آسمان طبقات جوّ است ، جور درنمى آيد.

در پاسخ اين اشكال مى گوييم: با دقت در مضمون آياتى كه اين مطلب در آنها آمده است معلوم مى شود كه منظور از كواكب در اينجا ستارگان نيست. بلكه شهابهاى آسمانى است و مى دانيم كه شهابها از اصطكاك سنگهاى آسمانى با جو زمين به وجود مى آيند. اينك آيات مربوطه را مى آوريم و سپس توضيح مى دهيم:

انا زينا السماء الدنيا بزينة الكواكب و حفظا من كل شيطان مارد (صافات/7)

ما آسمان پايين را با زينت كواكب زينت داديم و از تسلط شيطان سركش محفوظ

1 - نهج البلاغه خطبه 1