چلچراغ حكمت يمانى - اویس قرنی نسخه متنی

از عبارات يحشر يوم القيامه امه وحده مى توان استفاده كرد كه اويس قرنى از حد يك فرد بالا رفته و وارد مرز امت شده است . و اگر شخصى فرديت خويش را پشت سر بگذارد و امت شود، مى تواند به عنوان الگو و اسوه مطرح باشد. و حكمت يمانى كه عنوانى است براى گفتار و كردار اويس ، يكى از گنجينه هاى اسلامى است . و اينك ، شايسته است كه به جاى حكمت يونانى به حكمت يمانى روى آوريم . به زندگانى سراسر بندگى و به دور از آلودگى او بينديشيم ، و به كلمات خالصانه او دقيق و عميق نگاه كنيم .

شايستگى اويس مورد اتفاق بسيارى از مورخان شيعه و سنى است . اويس ‍ در نقل خبر، مورد اطمينان و ثقه است (164) او از اولياء الله و از صادقين مى باشد (165) اكثر نويسندگانى كه پيرامون زندگانى اويس مطلب نوشته اند، او را زا زهاد اتقياء و زهاد ثمانيه (166)دانسته اند، كه در مباحث ديگر، بدان اشاراتى شده است .

اويس خير التابعين و از اصحاب اميرالمومنين على عليه السلام است ، و همه اين نكات به ما بشارت مى دهد كه حكمت يمانى بر گرفته از تعاليم تعالى بخش اسلام و قلب نورانى و صفا بخش اويس قرنى است ، چرا كه اويس شيفته پيامبر صلى الله عليه و آله است و شيعه حيدر عليه السلام . حكمت يمانى آموزش مى دهد كه در برابر شياطين درون و برون بايد تيز هوش و زره پوش بود.

حكمت يمانى به راستى و بدون كاستى ، راه و روش ‍ چگونه نگريستن ، چگونه زيستن و چگونه مردن را روشن كرده و نشان مى دهد. البته حكمت يمانى بر دو پايه استوار شده و از دو سر چشمه ، مايه مى گيرد : يكى زندگانى با بركت اويس ‍ است كه در فصل از ولادت تا شهادت به آن توجه و اشارت شد.

ديگرى سخنان كوتاه و گويا، شيرين و شيواى اويس است ، كه در اين فصل به آن گلواژه ها مى پردازيم و با شيخ روزبهان بقلى شيرازى همصدا و همنوا مى شويم كه :

يا كعبه ، يا حكمت يمانى ، يا اويس قرنى ، يا آن نور كه در ميان چشم جبرئيل است . (167) و از آن جا كه روح آدمى همانند جسم او، دچار خستگى و كوفتگى مى گردد، براى رهايى از كسالت و رسيدن سراسر لطافت ، بايد به حكمت پرداخت ، كه امير علم و حكمت ، على عليه السلام وصيت مى كند :

روحوا انفسكم ببديع الحكمه ، فانها تكل كما تكل الابدان (168)؛ جانهاى خويش را به حكمتهاى بديع ، روح ببخشيد؛ زيرا آنها نيز همانند بدنها خسته مى شوند.

و اينك ، به سخنان حكمت آميز و عبرت آموز اويس قرنى مى پردازيم ، اميد است كه به سان او خود را بسازيم .

چلچراغ حكمت يمانى

چراغ اول : پند پذيرى

اويس قرنى مى گويد : قد خالط الشك هذه القلوب فما تنفع معها موعظه (169) اين دلها با شك آميخته اند، بنابراين در آنها پند و اندرز، سودمند نيست .

اگر انسان را مساوى دل بدانيم راه به خطا نرفته ايم ، و اگر حقيقت آدمى را قلب معرفى كنيم ، سخن به گزاف نگفته ايم ، و اگر انسان در ارتباط با حضرت حق معنا مى كند، بدون شك از طريق دل ، اين ارتباط ممكن مى شود.

از طرفى قلب بشر همانند صفحه اى سفيد و لوحى پاك است كه مى توان با آن دو گونه بر خورد كرد : گروهى اين لوح سفيد را با گناه سياه مى كنند و مبتلا به بدترين بيمارى ، يعنى سيه دلى مى شوند و قساوت ، همه هستى و قلبشان را متعفن مى كند و دل را به ويرانه و خرابه اى مبدال مى سازد؛ چنين كسانى بزرگترين سرمايه خويش را در پيش پاى شيطان قربانى مى نمايند.

گروه ديگرى هستند كه به اين لوح سفيد، نگاه عميق مى افكنند و نگهبانى دقيق پاسدارى از دل وظيفه اصلى خويش مى شمارند. اينان پاكدلانى خستند كه دلهايشان را مبهط وحى قرار مى دهند، پذيراى سخن حقند و از علم و يقين خويش بهره مى جويند، اينان ، هيچ گاه از آبادانى دل و عمارت قلب ، غفلت نمى ورزند، دلهايشان سرچمشه حكمت مى شود، و از كوثر علم و معرفت سيراب مى گردند.

پاكدلان ، يقين را سان شجره طيبه اى در گلستان دل مى كارند، و معدن علم و كمال را مى كاوند، اين است كه موعظه بر دلهايشان اثر مى گذارند، و عشق حق ، قلبشان را مى گدازد، و با پند و اندرز به دفع آفات سير و سلوكشان مى پردازند. سيه دلان ، بر عكس پاكدلانند، شك دلهاى آنها را به كوير شوره زارى بدل ساخته كه