اخلاق اسلامی نسخه متنی

از منظر كتاب و سنت نيز رابطه و تأثير اعمال اختيارى انسان بر روح و

شخصيت واقعى انسان، امرى حقيقى و عينى است و در جاى جاى قرآن و حديث مى توان

اين حقيقت را يافت; براى نمونه به چند مورد از آن اشاره مى شود: قرآن كريم در

تحليل علت رفتار كسانى كه روز رستاخيز و آيات الهى را تكذيب كرده اند، مى

فرمايد: «نه چنين است، بلكه آنچه مرتكب مى شدند زنگار بر دل هايشان بسته

است».(1)

به گفته مرحوم علامه طباطبايى(ره):

از اين آيه معلوم مى شود كه اولا، اعمال زشت داراى صورت هايى هستند كه

نفس آدمى را مصوّر به آنها مى كنند. ثانياً، اين نقش و صورت ها مانع و حايل

بين نفس و درك حقيقت مى شوند. ثالثاً، نفس به حسب طبع اولى خود داراى صفا و

جلايى است كه مى تواند حقايق را درك كند و بين حق و باطل تميز دهد.(2)

همچنين در قرآن آمده است: «هر كس تقوا ورزد خدا برايش گشايشى پيش

آورد»(3) و «اى كسانى كه ايمان آورده ايد! اگر از خدا پروا كنيد، براى شما

قدرت تشخيص قرار مى دهد.»(4) مرحوم علامه طباطبايى در تفسير اين آيات مى

فرمايد:

تقوا راه مستقلى براى تحصيل معرفت نيست، بلكه تقوا موجب بازگشت طبيعت

انسان به اعتدال فطرى خود مى گردد و اين اعتدال موجب مى شود تا تمايلات انسان

متعالى تر شود و اعمال بهترى از او صادر گردد; يعنى اعمال صالح موجب حفظ

اخلاق نيكو و اخلاق پسنديده، منشأ پيدايش معارف حقيقى و علوم سودمند و افكار

صحيح مى شود.(5)

در اين بيان سعى شده است با شرح چگونگى ثابت بودن منشأ پيدايش فضيلت و

رذيلت ها، ثبات و اطلاق خوبى و بدى نتيجه گرفته شود; يعنى چون قواى درونى

انسان ثابت و حالات سه گانه افراط، تفريط و اعتدال در آنها نيز امرى يك نواخت

است، فضايل و رذايل

1. سوره مطففين، آيه 14.

2. علامه طباطبايى: الميزان، ج 20، ص 134.

3 . و مَن يتّق اللّهَ يجعل له مخرج. (سوره طلاق، آيه 2.)

4 . يا أَيّهاالّذين آمنوا إِن تتّقوا اللّهَ يجعل لكم فرقاناً.

(سوره انفال، آيه 29.)

5 . علامه طباطبايى، الميزان، ج 9، ص 56 و ج 19، ص 313 ـ 315.