1. عقل(1) - اخلاق اسلامی نسخه متنی

در نظام اخلاقى اسلام سه رهيافت اساسى با ماهيتى خاص، براى رسيدن به

مصاديق فضيلت و رذيلت اخلاقى مورد تأكيد قرار گرفته است:

1. عقل(1)

با قبول حسن و قبح ذاتى اعمال و اشيا و با اذعان به توانمندى عقل بشر

براى راهيابى و درك اين بدى و نيكى، عقل بشرى به عنوان داورى مستقل در نظام

اخلاقى اسلام به رسميت شناخته شده است. طريق عقلانى، راهكارى است مستقل از

وحى كه خود قادر به شناسايى بسيارى از فضيلت ها و رذيلت هاى اخلاقى است. عقل

بشرى قاطعانه در مى يابد كه نيكى هاى ديگران را بايد پاس داشت; با آنان چنان

رفتار نمود كه شايسته آنان است، بايد به مالكيت ديگران بر اموالشان احترام

نهاد; بهره مندى خود را وسيله اى براى اضرار به ديگران قرار نداد; تجاوز به

ديگران را بايد به نحو عادلانه جبران كرد; حريم خصوصى افراد را محترم شمرد و

ده ها و صدها قضيه از اين دست كه هر يك اصلى از اصول فضيلت هاى اخلاقى است.

بخشى از مشتركات اخلاقى موجود در بين مكاتب اخلاقى الهى و بشرى، معلول دريافت

هاى عقل بشر از زشتى و زيبايى اخلاقى است. البته به دليل ناتوانى عقل در فهم

بسيارى از جزئيات اخلاقى، هرگز به تنهايى از عهده مهندسى ساختار يك ساختمان

اخلاقى جامع و كامل برنمى آيد.

1. به عنوان نمونه در نظريه اخلاقى كانت كه از شاخص ترين مكاتب اخلاقى

است گفته مى شود: عملى ارزش اخلاقى دارد كه مصداق تكليف و وظيفه بوده و

انگيزه و نيت فاعل هم از انجام آن صرفاً عمل به تكليف باشد. وى در پاسخ به

اين پرسش كه چگونه مى توان وظيفه را شناخت، پاسخ مى دهد كه وظيفه، امر مطلق و

كلى است كه مى تواند به صورت قانونى عام مقرر شود. كانت تشخيص اين امر را به

عهده عقل مشترك بشرى، يا وجدان واگذار مى كند. بديهى است كه اين ضابطه بسيار

كلى، غيرشفاف و تفسيرپذير است و در نتيجه كارآمدى اين نظريه را در عمل بسيار

اندك مى كند. (ر.ك: ايمانوئل كانت: پيشين، ص 12 ـ 34)