اخلاق اسلامی نسخه متنی

در تبيين عقلايى ضرورت «حسن فعلى» براى عمل اخلاقى مى توان گفت كه انگيزه

فعلى


ارادى و آزادانه انسان از نفس او سرچشمه مى گيرد و از جهت كمى و كيفى،

شكل، ويژگى هاى زمانى و مكانى و غيره تابع انگيزه فاعل مى باشد; يعنى در واقع

انگيزه فاعل شكل دهنده و روح عمل او است. بنابراين هركارى را به هر انگيزه اى

نمى توان انجام داد و هر انگيزه اى با نوع خاصى از عمل سنخيّت و تناسب دارد.

با خوابيدن نمى توان در آزمون علمى توفيق يافت. با نشستن در خانه، زيارت كعبه

دست نمى دهد و با تجاوز به حرمت و اموال ديگران، نمى توان خشنودى پروردگار را

جلب كرد.(1)

بدين ترتيب در فلسفه اخلاق اسلامى، هم وضعيت نفسانى و انگيزه فاعل مورد

توجه قرار مى گيرد و هم ماهيّت عينى و آثار واقعى عمل; برخلاف مكاتب طرفدار

«اصالت فاعل» كه فقط بر جنبه هاى نفسانى فاعل در انجام عمل اخلاقى اصرار

مىورزند، و برخلاف مكاتب «اصالت عين» كه تنها طبيعت عمل خارجى و آثار عينى و

مادى آن را مبناى خوبى و بدى اخلاقى مى دانند. به علاوه شرايطى كه در اخلاق

اسلامى براى انگيزه فاعل كه عنصر معنوى عمل است و همچنين براى عنصر مادى و

كالبد عمل اخلاقى، ضرورى پنداشته مى شود، با آنچه در ديگر مكاتب اخلاقى بيان

مى گردد، تفاوت اساسى دارد.

1. ر.ك: مصباح يزدى، محمدتقى: دروس فلسفه اخلاق، ص 167 ـ 168.