اخلاق اسلامی نسخه متنی
لطفا منتظر باشید ...
ولى جهل
مركب عبارت از آن است كه آدمى عالم نبوده و بهره اى از واقعيت در ذهن ندارد;
ولى معتقد است كه او واقعاً به حقيقت دست يافته است. او در واقع نمى داند كه
نمى داند و به دو امر جاهل است و به همين دليل به آن جهل مركب گفته اند. اين
نوع جهالت از شديدترين رذيلت هاى اخلاقى است; زيرا فرد اصولا به بيمارى
خويش آگاه نيست، بلكه خود را سالم مى پندارد. حال آنكه اولين قدم در راه
اصلاح، باور به فساد است.(1)به همين دليل عيسى(عليه السلام) فرمود:
به درستى كه من از معالجه كور مادرزاد و بيمارى پيسى عاجز نيستم، ولى از
درمان بيمارى فرد احمق عاجز مى مانم.(2)
دو. شك و حيرت: شكِ ابتدايى مى تواند شروع مباركى براى رسيدن به علم
و يقين باشد. آدمى تا چيزى را مسلّم مى پندارد و هيچ زاويه پنهان و مجهولى
نمى يابد، در پى كنكاش بيشتر برنمى آيد. بسا حقايق گرانسنگى كه تنها پس از يك
شك و ترديد اوليه به دست آمده اند. بنابراين، شكْ گذرگاهى ارزشمند و گاه بى
بديل به سوى علم و يقين و در نهايت ايمان است و در اين شكل خود نامطلوب و
رذيلت اخلاقى نيست. ولى شك و ترديد هيچ گاه نمى تواند منزلگاه شايسته اى
باشد. شك به عنوان مقصد و منزل قطعاً يك رذيلت اخلاقى و از آفات بزرگ يقين و
ايمان است و مفهوم آن اين است كه نفس آدمى ناتوان از تمييز حق از باطل و در
ميان حق و باطل سرگردان است. بر همين اساس است كه امام على(عليه السلام) به
شدت از شك و حيرت نهى مى كند و آن را نافى ايمان و موجب كفر مى داند:
لاترتابوا فتشكّوا، و لاتشكّوا فتكفروا.(3) «ترديد و دودلى به خود راه
ندهيد تا به شك افتيد و شك نكنيد تا كافر شويد».
سه. خاطرات نفسانى و وسوسه هاى شيطانى: مراد از خاطره آن چيزى است كه
بر قلب انسان عارض مى شود و اگر انسان را به سوى شرّ دعوت كند، وسوسه و
هرگاه او را به سوى خير رهنمون شود الهام ناميده مى شود. وسوسه هاى
شيطانى كه از آفت هاى ايمان است، انواع و اسباب گوناگونى دارد كه مبارزه با
هر يك از آنها نيز شيوه هاى خاص خود را طلب مى كند و بايد در اخلاق علمى يا
تربيت اخلاقى مورد بررسى قرار گيرد.(4)قرآن كريم در باره وسوسه هاى شيطانى
از زبان خود شيطان مى گويد:
من نيز بندگانت را از راه راست گمراه گردانم; آنگاه از پيش روى و از پشت
سر و طرف راست و چپ آنان در مى آيم.(5)
