نظر اسكاچپول در مورد غير ارادى بودن و جبرگرايى ساختارى از زمان انتشار كتابش، دولتها و انقلابهاى اجتماعى تغيير كرده است. نقل قولهاى زير به خوبى تغيير نظر او را منعكس مى كند.از لحاظ علل اهميتى ندارد كه چه شكل از انقلابهاى اجتماعى ممكن است در آينده به وقوع پيوندد (به عنوان مثال در يك جامعه صنعتى و ليبرال دموكرات) حقيقت امر اين است كه از نظر تاريخى هيچ انقلاب اجتماعى موفقى با بسيج توده ها و مسلماً با جنبشهاى انقلابى ساخته نشده است.(135)انقلاب ايران به يكباره اتفاق نيفتاد بلكه به شكل سنجيده و بهم پيوسته اى ساخته شد بويژه در مراحل اوليه، يعنى براندازى رژيم سابق.(136)به عنوان تفسيرى از نظريه كارل ماركس، انقلابها در نهايت توسط انقلابيون ساخته مى شوند امانه با اراده آزاد نامحدود و زمينه هاى سياسى كه انقلابيون خود انتخاب مى كنند، بلكه در انواع خيلى خاصى از زمينه هاى سياسى كه براى تمامى كسانى كه مى خواهند انقلاب نمايند يكسان نيست [تأكيد از من است].(137)اسكاچپول در مقاله اش «دولت تحصيل دار و اسلام شيعه در انقلاب ايران» مى نويسد كه درك وى از «نقش ممكن نظامهاى عقيدتى و مفاهيم فرهنگى در شكل دادن به كنشهاى سياسى» تعميق يافته و اين امر به دليل نقش رهبرى و ايدئولوژى در انقلاب ايران بوده است. نقش علما در بسيج منابع كليدى چون مساجد، شبكه گسترده روحانيون، تاريخ و ايدئولوژى شيعه و غيره و همچنين نقش امام خمينى قدس سره در انقلاب ايران به عنوان نيروى متحدكننده جماعت متفرق و با علايق متفاوت به قدرى واضح است كه هيچ كس نمى تواند از آن سرباز زند يا آن را كوچك شمارد. امام خمينى قدس سره با داشتن سابقه انقلابى و مبارزاتى، و برخوردار بودن از رفيعترين جايگاه مذهبى (مرجعيت) و شهرت گسترده، توانست خشم و نارضايتى يك جامعه چند دسته اى را به سوى يك هدف واحد متمركز كند. وى خط مشى هايى را براى مبارزه با رژيم بر مى گزيد(138) و علما از طريق مساجد و شبكه هايشان، و با كمك دانشجويان و دانش آموزان توانستند به اين خط مشى ها جامه عمل بپوشانند. اسلام و تاريخ شيعه الگوى آشنايى براى مردم فراهم كرده بود كه علما توسط آن با مردم ارتباط برقرار مى كردند. بر مبناى آموزه هاى ايدئولوژى اسلامى، علما خواهان منتهاى فداكارى از مردم مى شدند، انجام اعمال ويژه اى را عليه رژيم پيشين مجاز مى دانستند، و توده ها را به انتخاب اسلام به عنوان يك مكتب جامع و راه زندگى تشويق مى كردند.ايرانيان با وجود داشتن درجات اعتقادى مذهبى مختلف با يكديگر متحد شدند، زيرا تشيع و رهبرى بيّن و سازش ناپذير و معنوى امام خمينى قدس سره راهى بومى و ملى پيش پاى آنها قرار مى داد تا از طريق آن نارضايتى عمومى خود عليه سلطنت را كه به شدت وابسته به بيگانگان تلقى مى شد، ابراز دارند.(139) به علت نقش مهم و بديهى امام خمينى، علما و اسلام در انقلاب ايران، اسكاچپول نظر خود را راجع به نقش ايدئولوژى و رهبرى در انقلابهاى اجتماعى تعديلكرد.(140)سهم اصلى مقالات اخير اسكاچپول در درك انقلابها در تأكيد وى بر نقش دولت، قبل و بعد از انقلاب است. در ايران و احتمالاً در تمام كشورهاى جهان سوم دولت مهمترين نهاد براى تغيير شكل جوامع است. در اين جوامع دولت نه تنها تصميم گيرنده اصلى در جوانب مهم زندگى است، بلكه تصميمات و سياستهاى جزيى تر نيز توسط آن اتخاذ مى گردد. دولت ايران نقش اصلى را در آغاز نوسازى، اصلاحات ارضى، تعليم و تربيت گسترده، شهر نشينى و صنعتى شدن ايفا كرد. دولت زير ساختهاى اجتماعى ـ اقتصادى مناطق روستايى و شهرى را تأسيس كرد، آرايش طبقاتى را دگرگون نمود و رابطه دولت ـ طبقات اجتماعى را مجدداً سازماندهى كرد.
لطفا منتظر باشید ...
