وضعيت زن و خانواده در عصر جاهليّت - مروری بر زندگانی پیامبر و امامان نسخه متنی

و مـروّت و شـجـاعـت را مـى ستودند، ولى مفهوم شجاعت از نظر آنان عبارت بود از سفّاكى و زورمندى براى كشت و كشتار بيشتر، غيرت را به گونه اى تفسير مى كردند كه زنده به گوركردن دختران ، از آشكارترين مصاديق آن به شمار مى رفت .

از ديـگر ويژگيهاى فرهنگ عرب جاهلى ، پايبندى به خرافات و افسانه گرايى بود. البته عـقـايـد تـمـام مـلل جـهـان ، هـنـگـام طلوع اسلام ، كم و بيش با خرافات و افسانه ها آميخته بود. تـاريـخ از مـردم شـبـه جـزيـره عـربـسـتـان ، خـرافـاتـى بـسـيـار ثـبـت كـرده اسـت . يـكـى از اعمال خرافى آنان ، اين بود كه كهنسالان و كاهنان ، به هنگام خشكسالى براى فرود آمدن باران ، چـوب هـايـى از درخـتِ تلخ ميوه (سَلَعْ) و درخت زودسوزى ديگر به نام (عُشَرْ) به دُم و پاهاى گـاوهـاى مـاده مى بستند و آن ها را تابالاى كوه مى راندند. سپس چوب ها را آتش مى زدند. شعله هاى آتش ، گاوها را به دويدن و رميدن ونعره كشيدن وا مى داشت . گويى در نظر آنان ناراحتى و اضـطـراب گاو، از بزرگترين وسايل باريدن باران بود؛ شايد بدين گمان كه (آلهه ) و يا موكّلان باران به دليل قداست گاو، به زودى باران فرو خواهند فرستاد.(11)

وضعيت زن و خانواده در عصر جاهليّت

عـرب هـاى جـاهـلى ، كـمـتـريـن ارزشـى براى زن قائل نبودند. او را از هر گونه حقوق فردى و اجـتـمـاعى محروم مى دانستند. در نظام جاهلى ، زن نه تنها ارث نمى برد، بلكه خود كالايى بود جزو دارايى پدر، شوهر و يا پسر، و مانند اموال ديگر، به ارث برده مى شد.

آنان ، غالباً از بيم قحطى و يا ننگ دختر دارى ، دختران خود را پس از تولد زنده به گور مى كردند. قرآن كريم ، رفتار ناشايست آنان را با فرزندانشان نكوهش مى كند و مى فرمايد:

وَ اِذا بـُشِّرَ اَحـَدَهـُمْ بـِالاُْنـْثـى ظَلَّ وَجْهُهُمُسْوَدّاً وَ هُوَ كَظيمٌ يَتَوارى مِنَالْقَوْمِ مِنْ سُوءِمابُشِّرَ بِهِ اَ يُمْسِكُهُ عَلى هُونٍ اَمْ يَدُسُّهُ فِى التُّرابِ اَلا ساءَ ما يَحْكُمُونَ)(12) و هنگامى كه بشارت تولد دختر به يكى از آنان داده مى شد، چهره اش از غم ، سياه مى گرديد و سـخت خشمگين مى شد. بر اثر اين خبر ناگوار، از قوم خود مى گريخت و روى پنهان مى كرد و مى انديشيد كه آيا مولود را با خوارى نگاه دارد، يا در خاك پنهان سازد. به راستى كه آنان بسيار بد حكم مى كنند.

نـظـام ازدواج عرب جاهلى ، بر هيچ پايه و اساسى استوار نبود. آنان براى شمار همسران خود، حـدى مـعـيـن قـائل نـبـودند. و براى شانه خالى كردن از زير بار مهريه ، زنان خود را آزار مى دادنـد و يـا آنـان را به بى عفتى متهم مى ساختند. به همسرى گرفتن همسران پدر ـ در صورت طـلاق يـا مـرگ پـدر ـ بـراى اولاد جـايـز بـود. اسـف انـگـيـزتـر ايـن كـه يـكـى از راه هـاى مـتـداول بـرقـرارى رابـطـه زناشويى اين بود كه مثلاً مردى با مردى ديگر از قبيله ديگر، كه زنـش هـمـراهش بود، برخورد مى كرد و بر سر تصاحب زن با او مى جنگيد اگر بر مرد پيروز مى شد، زن او را به اسيرى مى برد و بى هيچ قيد و شرطى به همسرى مى گرفت .(13)

خلاصه درس

جـزيـرة العرب ، بزرگترين شبه جزيره دنياست كه در جنوب غربى آسيا واقع شده و بيش از سه ميليون كيلومتر مربع وسعت دارد. عرب جاهلى از نظر سياسى تابع نظم و فرمانبردارى از قـدرتـى خـاص نـبـود، بـلكـه تـنـهـا بـه قـدرت قـبـيـله خـويـش مـى انـديـشـيـد. شـغـل اصـلى عـرب هـاى بـدوى دامـپـرورى بـود. وجـود كـعـبـه و تـقـدّس آن مـيـان قبايل ، از عوامل رونق بخشيدن به تجارت قريش ‍ بود.

شـايـع ترين و رايج ترين انديشه دينى حاكم بر عرب جاهلى ، بت پرستى بود. چندنفر نيز مـوحـّد و خـداپـرست بودند و خود را بر دين حضرت ابراهيم (ع ) مى دانستند. زندگى عرب هاى جاهلى تواءم با جهل وخرافات بود.

آنـان كـمـترين ارزشى براى زن قائل نبودند و او را از هر گونه حقوق فردى و اجتماعى محروم مى دانستند.

پرسش

1 ـ موقعيت جغرافيايى شبه جزيره عربستان را توضيح دهيد.