اندیشه سیاسی مسکویه نسخه متنی

مسكويه مفهوم مذكور را در «الهوامل والشوامل»1 آورده است كه ما آن را در قالب «مقبوليت» اجتماعى حكومت بيان كرده‏ايم؛ بنابراين، آن‏چه در نگاه فيلسوفان مسلمان اهميت دارد آن است كه آن‏ها توجه خود را به اصل مشروعيت و شرايط آن متمركز كرده‏اند و از چگونگى تحصيل قدرت و روى كار آمدن حاكمان و اين‏كه چه كسانى شرايط مشروعيت را تشخيص مىدهند؟ آيا هركسى مىتواند خود را نامزد احراز مسؤوليت رهبرى جامعه كند يا خير؟ سخنى به ميان نياورده‏اند؛ از اين‏رو، معلم ثالث در اين موضوع با تكيه بر منابع مشروعيت، حكومت‏ها را به دو نوع مشروع و نامشروع تقسيم مىكند و حكومت مشروع را «حكومت ملكيه» و حكومت نامشروع را «حكومت غلبه» معرفى كرده و مىگويد:

فامّا المُلك فهو المِلك الا انه اكثر عموماً و اظهر استيلاءً و هُوَ مَعَ قَهرٍ و نُفُوذُ الاَْمْرِ فِيهِ عَلى طَريقِ الْمَصْلَحَةِ بِالشَّفَقَةِ فاذا كان بحسب الشرع والقيام بقوانينه و انفاذ احكامه و حمل الناس عليه طوعاً وَكُرَهاً وَ رَغْبَةً وَرَهْبَةً وَ نَظَراً لَهُمْ كافَةً بَلا هوى وَلا عَصَبيةٍ فَهُوَ المُلك الحقيقى الذى يَسْتَحِقُّ هذا الاِْسمُ وَ يَسْتَوْجِبُهُ بِحَسَبِ مَعْناهُ وَ اِنْ لَمْ يَكُنْ بِحَسَبِ الشَّرِعِ وَ شُرُوطِهِ الَّتى ذَكَرْناها فَهُو غَلَبَةٌ وَالرَّجُلُ مُتَغَلِّبٌ وَلا يَجِبُ اَنْ يُسمّى مَلِكاً وَلاصَناعَتُهُ مُلْكيّةً وَلا نُفُوذُ اَمْرِهِ بِحَسَبِ الْمُلْكِ؛ اصطلاح مُلك (پادشاهى و حكومت) همان مِلك (به كسر ميم) است، با اين تفاوت كه مُلك (به ضم ميم) گستره‏اش بيش‏تر و اقتدارش آشكارتر است، و در حالى كه با زور و قدرت همراه است نفوذ دستوراتش با رأفت و مهربانى و طبق مصالح عمومى مىباشد، پس هرگاه بر مبناى شرع و قوانين شريعت باشد و مردم را با رغبت و اجبار بر طريق عمل، به شريعت وادار كند و به امور آنان بدون هوا و هوس و عصبيت بنگرد او همان ملك حقيقى است كه

1. الهوامل والشوامل، ص 347.